Aanleiding tot het hier beschreven archeologische onderzoek is het moderniseren van het agrarisch bedrijf Brillerij door opdrachtgever. Hiertoe behoort onder andere sloop en nieuwbouw van een deel van de gebouwen op de locatie.De wierde Brillerij ligt in de regio Middag-Humsterland en behoort, samen met de wierden van Ezinge, Joeswerd, Feerwerd en Oostum, tot de vroegst opgeworpen wierden op de toenmalige kwelders. De wierde Brillerij ligt op het uiterste puntje van een smalle uitloper van een globaal noord-zuid liggende kwelderrug en is aan het begin van de 20e eeuw grotendeels commercieel afgegraven, waarbij grote hoeveelheden vondsten uit de periode ijzertijd tot en met de middeleeuwen zijn verzameld. Deze vondsten bevinden zich voor een deel in de collectie van het Rijksmuseum voor Oudheden in Leiden en voor een deel in het Noordelijk Archeologisch Depot in Nuis. De oudste vondsten dateren uit de midden-ijzertijd. Van de oorspronkelijke wierde is alleen het gedeelte waarop het woonhuis staat nog helemaal intact.Het onderzoek is uitgevoerd op twee locaties. De locatie van de nieuwbouw voor het achterhuis en de locatie van de nieuwbouw voor de stal. De locatie van de nieuwbouw voor het achterhuis is niet diep ontgraven en er zijn in de bouwput alleen laatmiddeleeuwse en nieuwetijdse resten aangetroffen. De laatmiddeleeuwse resten bestaan uit ophooglagen en twee waterputten, de nieuwetijdse uit muurwerk en een keldervloer, alle van de voorgaande bebouwing.Op de locatie van de nieuwbouw voor de stal, die aan het begin van de 20e eeuw is afgegraven, zijn in de top van de kwelder bijzonder veel archeologische sporen en vondsten aangetroffen. Van het oorspronkelijke ophoogpakket op deze locatie is alleen aan de noordoostkant van de bouwput nog een dun restant aangetroffen. De wierde moet al in de Romeinse tijd opgehoogd zijn (en mogelijk al eerder). De aangetroffen sporen bestaan uit sloten, greppels, (paal)kuilen en waterputten. De sporen en vondsten dateren vooral uit de eerste eeuwen na het begin van de jaartelling, uit de vroeg- en midden-Romeinse tijd en behoren tot een nederzettingsterrein. Ook zijn aardewerk-vondsten uit de ijzertijd en sporen uit de late middeleeuwen aanwezig. De ijzertijdvondsten zullen tot een vlak-nederzetting hebben behoord. Deze vlaknederzetting is afgedekt geweest door de (afgegraven) wierde. Er zijn tijdens het huidige onderzoek geen sporen aangetroffen die specifiek aan deze vlaknederzetting te koppelen zijn.Uit de aangetroffen (paal)kuilen kon een plattegrond van een Gasselte B-boerderij uit de volle/late middeleeuwen worden gereconstrueerd. Gezien de geschatte oorspronkelijke dikte van het pakket wierdelagen hier, tussen de 1,2 en 1,6 m, en de aanname dat boerderij op één van de bovenste wierdelagen is gebouwd, in het vlak van de bouwput zijn dus de uiterste onderkanten van deze paalkuilen nog aanwezig. Hoewel Gasselte-boerderijen vooral op de zandgronden voorkomen, zijn ze in het Fries-Groningse kleigebied zeker niet onbekend. Uit onderzoek is aangetoond dat huisplattegronden van het Gasselte-type hun origine hebben op de Drentse zandgronden en dat het gebruik van dit type zich gedurende de middeleeuwen geleidelijk van de zandgronden naar het Fries-Groningse kleigebied heeft uitgebreid.De meeste sporen, structuren en vondsten die in werkputten zijn gevonden, behoren tot de vroeg- en midden-Romeinse bewoningsfase. De sporen betreffen de dieper ingegraven sporen die vanuit de Romeinse ophooglagen tot in de kwelder reikten. Er zijn echter verspreid over de werkputten zeer weinig paalkuilen aangetroffen en er zijn dan ook geen gebouwplattegronden van huizen en bijgebouwen uit deze periode te herleiden. Opvallend is het grote aantal waterputten dat op de locatie aanwezig was. Uit het patroon van de aangetroffen sloten is te zien dat de Romeinse nederzetting lijkt te zijn ingericht door middel van een aantal (langgerekte) percelen, met een breedte van circa 15 tot 20 m. Op deze percelen bevonden zich waarschijnlijk de afzonderlijke erven. De meeste waterputten bevinden zich naast of zelfs in deze sloten. Het handgevormde terpaardewerk laat een piek in de vroeg-Romeinse tijd (1e eeuw na Chr.) zien, maar geeft tevens aan dat de bewoning doorloopt tot in en met in ieder geval de midden-Romeinse tijd (2e/3e eeuw na Chr.). Het idee is dat het gebied waarin De Brillerij ligt, Middag-Humsterland in Oostergo, vanaf de 4e eeuw na Chr. behoorlijk leegliep qua aantal bewoners, hoewel in Groningen een beperkt aantal wierden, zoals Ezinge, bewoond bleef. Veel wierden werden echter ook verlaten. Met betrekking tot de wierde Brillerij lijkt het erop, op basis van het aangetroffen aardewerk, dat de wierde -ondanks een mogelijk hiaat in de 4e eeuw- ook in de vroege middeleeuwen (en later) bewoond bleef.