Inleiding In opdracht van ACT -TWB vof heeft RAAP van 28 oktober 2019 tot en met 28 oktober 2020 archeologisch onderzoek uitgevoerd in het kader van het project 380kV Hoogspanningsverbinding Zuid-West: Borssele-Rilland in de gemeenten Borsele, Kapelle en Reimerswaal. Dit bestond uit een inventariserend veldonderzoek d.m.v.boringen (IVO-O, verkennende fase), een proefsleuvenonderzoek (IVO-P) en een opgraving. Uiteindelijk zijn 11 locaties onderzocht door middel van boringen, werd op 29 locaties een proefsleuvenonderzoek uitgevoerd en zijn er aansluitend op het proefsleuvenonderzoek op 9 locaties opgravingen uitgevoerd.Doelstelling Het veldonderzoek (verkennende fase) had als doel de geo(morfo)logische en/of bodemkundige opbouw in kaart te brengen, evenals eventuele bodemverstoringen.De doelstelling van het proefsleuvenonderzoek was het vaststellen van de archeologische waarde van het terrein dan wel de archeologische vindplaats. De doelstelling van de opgraving was het ex situ behoud van de archeologische resten binnen de contour van de toekomstige ontgraving voor de fundering van de mastpoeren.Resultaten verkennend booronderzoek Op de locaties waar verkennend booronderzoek is uitgevoerd, werd telkens de archeologische verwachting uit het eerdere booronderzoek bevestigd. Op geen van de locaties is daarom een vervolgonderzoek noodzakelijk gebleken.Resultaten proefsleuvenonderzoek Op het grootste deel van de locaties waar proefsleuvenonderzoek plaatsvond, werden geen archeologisch relevante sporen aangetroffen, of bleken de archeologisch relevante niveaus verstoord door bijvoorbeeld drains, sporen van recente landbewerking en/of moernering. Op enkele locaties werden wel relevante sporen aangetroffen, maar was evengoed geen sprake van behoudenswaardige archeologische resten (bijvoorbeeld locatie 1034 en 1044 ). Voor tien locaties geldt dat wel sprake was van een behoudenswaardige vindplaats. Daarvan zijn er uiteindelijk negen opgegraven in het kader van de conditionerende onderzoeken. De resultaten daarvan worden hieronder kort samengevat. De tiende locatie is in een later stadium opgegraven en wordt in een separate rapportage behandeld.Resultaten locatie 1007 Het onderzoek op deze locatie heeft verschillende sporen opgeleverd die samenhangen met het gebruik van het agrarische gebied in verschillende perioden. De oudste sporen lijken samen te hangen met gebruik van de locatie in de periode dat deze nog buitendijks ligt (tussen 1530 en 1616 ).Het gaat om enkele greppels, om een deel van wat vermoedelijk een tijdelijke opslaglocatie is, en de overblijfselen van drie schapen die mogelijk zijn omgekomen als gevolg van snel opkomend hoog water. De overige sporen betreffen andere greppels: waarschijnlijk het resultaat van verkaveling die aangelegd is na de herbedijking van de omgeving van de locatie in 1616 . Ook is een recentere kavelsloot aangetroffen, die qua ligging overeenkomt met een kavelgrens op de kadastrale minuut.Resultaten locatie 1033 De opgraving op deze locatie heeft twee greppels opgeleverd. De noordelijke betreft een greppel uit de nieuw e tijd met vondstmateriaal dat tussen 1700 en 1900 gedateerd wordt. De zuidelijke van de twee greppels bevatte zeer veel vondstmateriaal uit de periode tussen circa 1100 en 1300. De hoeveelheid vondsten neemt binnen de werkput van west naar oost sterk af. Dat is het gevolg van het feit dat de vondsten het afval betreffen van een ten westen gelegen nederzetting, waarvan in een eerder stadium een deel is opgegraven in het kader van slootverbreding. Overigens is de greppel te vervolgen naar dit onderzoek en lijkt daar aan te sluiten op een restgeul, die mogelijk de noordelijke grens van de nederzetting vormde.Resultaten locatie 1039 Op locatie 1039 zijn vier moerneringskuilen en een paalkuil aangetroffen. In twee van die kuilen is vondstmateriaal uit verschillende perioden gevonden. Het betreft onder andere fragmenten terra sigillata en Lowlands ware, maar ook middeleeuws aardewerk (12e/ 13e eeuw ). Op basis van dat vondstmateriaal en het feit dat de kuilen ook door de poelafzettingen zijn heen gegraven, kunnen deze moerneringskuilen met zekerheid in de late middeleeuw en gedateerd worden. Dat geldt mogelijk ook voor de andere twee kuilen, maar dit is alleen gebaseerd op de heterogene vulling van beide kuilen. Vondstmateriaal ontbreekt en de kuilen werden pas herkend onder een geul die in het veen was ingesneden en organisch materiaal bevatte dat dateert uit het einde van de midden ijzertijd.Hoewel concrete aanwijzingen voor een vindplaats in het veen ontbreken, geeft het fragment Romeins aardewerk dat tijdens het proefsleuvenonderzoek in de moerneringskuil gevonden is, in combinatie met een kreek in het veen wel reden om de aanwezigheid van een vindplaats in de (directe) nabijheid te vermoeden. Vindplaatsen uit de Romeinse tijd zijn in Zeeland relatief zeldzaam , maar er bevindt zich op 200 m eter ten noorden van locatie 1039 een Romeinse vindplaats: een reeks ovens. Het zou goed kunnen dat het Romeinse vondstmateriaal op locatie 1039 verband houdt met deze vindplaats.Resultaten locatie 1041 Locatie 1041 heeft sporen opgeleverd van het agrarisch landgebruik in de nieuwe tijd. Het onderzoek heeft een aantal greppels aan het licht gebracht, die samen de zuidwesthoek van een verkaveld perceel hebben gevormd. In één van de greppels is verbrand botanisch materiaal terechtgekomen.Waarschijnlijk was dat afkomstig uit een opslagplaats die is schoongebrand. Het afval daarvan is vervolgens in de greppel gedumpt. De datering van dit materiaal valt tussen 1489 en 1605. In een ander deel van de greppel is zowel middeleeuws aardewerk als een 19 e-eeuw se spijker gevonden.Aangezien het grootste deel van het vondstmateriaal dateert tussen 1700 en 1900 wordt er vanuit gegaan dat het agrarisch gebruik van locatie 1041 in ieder geval na deze fase plaatsvond in de 18e/ 19e eeuw . Van de opslagplaats waaruit het afval afkomstig is, zijn geen sporen aangetroffen. Mogelijk stond deze in de 15e/ 16 e eeuw elders op het kavel, maar buiten de werkput. Op een hoger niveau zijn ook sporen van agrarisch gebruik van het plangebied aangetroffen. Het gaat om ploegvoren die samenhangen met de (oude) bouwvoor. Deze dateren waarschijnlijk uit de 19 e of het begin van de 20e eeuw .Resultaten locatie 1047 O p locatie 1047 zijn resten aangetroffen van inrichting van het landschap in de nieuwe tijd, bestaande uit een (onverharde) weg en enkele bijbehorende greppels of sloten. De terreininrichting heeft zich over de hele omgeving uitgestrekt en kwam grotendeels te vervallen als gevolg van de herverkaveling voor 1970. De weg bleef overigens daarna nog wel bestaan. Pas tussen 1981 en 1984 is deze verdwenen, blijkt uit kaarten op topotijdreis.nl. Opvallend is wel dat deze sporen relatief veel ouder vondstmateriaal bevatten, met name uit de periode 1150-1250. Dit materiaal kan zeer waarschijnlijk als opspit beschouwd worden, bijvoorbeeld uit middeleeuwse moerneringskuilen of van een – door de recentere ingrepen verstoorde – middeleeuwse vindplaats. Overige aanwijzingen voor een dergelijke vindplaats zijn er echter niet. Aan de zuidzijde van de werkput zijn ook enkele (mogelijke) paalkuilen aangetroffen. Of deze aan een structuur hebben toebehoord en zo ja wat voor structuur, kon niet worden achterhaald. Ook de datering is niet duidelijk geworden tijdens het onderzoek, aangezien er geen vondstmateriaal aanwezig was in de paalkuilen.Op het tweede vlak zijn moerneringskuilen aangetroffen die getuigen van intensief industrieel afgraven van het veen, waarschijnlijk in de eerste helt van de 14 e eeuw of in de 15e eeuw . Deze kuilen zullen zich ook buiten de locatie hebben uitgestrekt.Resultaten locatie 1051 Het plangebied heeft één archeologisch spoor opgeleverd, namelijk een dijklichaam . Dit betreft een deel van de dijk die ongeveer tussen 1050 en 1350 de westelijke grens vorm de van de havengeul van Biezelinge naar de Westerschelde. Nadat de Galgoordpolder ten oosten van deze dijk werd aangelegd, verloor die zijn (waterkerende) functie. De dijk was onderdeel van een heel stelsel van dijken die in noordelijke en zuidelijke richting hebben doorgelopen.Het dijklichaam bestaat uit verschillende vullingen die er waarschijnlijk op wijzen dat de dijk in twee fasen opgebouwd is. Omdat vondsten ontbreken, kon het dijklichaam niet exact gedateerd worden. Bij de opgraving werden de lagen die bij het proefsleuvenonderzoek werden waargenomen, niet herkend om dat bij de opgraving in het dijklichaam andere lagen aanwezig waren dan bij het proefsleuvenonderzoek.Dat is waarschijnlijk het gevolg van het feit dat de dijk op deze plek is doorgebroken en later opnieuw opgebouwd met materiaal dat op de schorren werd verzameld.Van de basis van de dijk, ter plaatse van het doorgebroken deel, is een monster genomen voor een OSL -datering. Deze datering komt uit tussen 920 en 1070 na Chr. Dit is ouder dan de verwachte datering van het dijklichaam . Hoogstwaarschijnlijk is dan ook het moment van afzetten van het sediment waarmee de dijk is opgebouwd gedateerd. Bij het afgegraven daarvan is het kennelijk dusdanig weinig aan licht bloot gesteld dat de datering niet gewijzigd is. De mogelijkheid blijft nog wel aanwezig dat toch de oorspronkelijke basis van de dijk gedateerd is. Om dat ook geen vondstmateriaal aanwezig is, kan het dijklichaam dus niet absoluut gedateerd worden.Resultaten locatie 1064 Op basis van het onderzoek kan worden geconcludeerd dat sprake is van een opeenvolging van poel- of overgangsafzettingen van het Laagpakket van Walcheren (mogelijk in twee fasen gesedimenteerd) op Hollandveen. Het veen betrof hoogveen met natte heidevelden: een voedselarm veenmoeras met op de drogere plekken struikhei. In het veen was waarschijnlijk sprake van kleine poelen. In de omgeving (max.op enkele honderden meters afstand) was sprake van een halfopen landschap met eikenbos en struweel met hazelaars.Waar sprake is van de kleiige poelafzettingen (noordzijde van de werkput) is in het veen sprake van krimpscheuren die met deze klei zijn opgevuld. Aan de zuidzijde van de werkput is sprake van zandige overgangsafzettingen. Deze zijn onder relatief natte omstandigheden afgezet. Als gevolg daarvan zijn deze afzettingen deels in het veen gezakt en ontstonden zogenaamde load casts.Hoewel in eerste instantie werd gedacht dat het hierbij mogelijk om een antropogene structuur kon gaan, blijkt het uiteindelijk een natuurlijk fenomeen: load casts ontstaan wanneer een zware sedimentlaag onder waterverzadigde omstandigheden (onder water) wordt afgezet op een relatief slappe afzetting. Als gevolg daarvan kan het zware sediment inzakken in de onderliggende laag en ontstaan met die afzettingen gevulde instulpingen. Deze zijn meestal zakvormig met een diameter van één tot enkele decimeters. Het voorkomen van deze structuren is een aanwijzing voor snelle sedimentatie van de ingezakte laag.Na de sedimentatie van de afzettingen van het laagpakket van Walcheren was sprake van een kweldergebied waar ook aanvoer was van zoet water.Locatie 1072 Locatie 1072 ligt ter plaatse van een verlande kreek. Het hele profiel bestaat daarom uit geulafzettingen waarin zich een bouw voor gevormd heeft. Op basis van de vondsten uit de sporen zal de kreek in ieder geval voor de 13e eeuw verland zijn. Cultuur- of leeflagen zijn niet aangetroffen.Op locatie 1072 zijn drie greppels aangetroffen. Twee daarvan bevinden zich in de noordwesthoek van de werkput. Deze kunnen op basis van het vondstmateriaal gedateerd worden in de 13e eeuw .De precieze functie van de greppels was niet duidelijk. Op basis van de gebogen vorm van één van de greppels zou het kunnen gaan om een begrenzing van een hooimijt. De derde greppel volgt de oriëntatie van de huidige bomenrijen. Deze greppel bevat ook materiaal uit de 13e eeuw , maar vooral uit de 16 e tot en met de 19 e eeuw . Deze greppel dateert daarom uit de nieuwe tijd. Voor de overige sporen, enkele (paal)kuilen, geldt dat deze over het algemeen erg ondiep zijn. Het is niet geheel duidelijk of het gaat om antropogene sporen of om natuurlijke fenomenen.Locatie 1077 Het oorspronkelijke landschap is afgedekt door mariene sedimenten die afgezet zijn als gevolg van een overstroming van de omgeving van de locatie. Dit overstromingspakket kan in tweeën gedeeld worden. Op ongeveer 0,2 m – NAP tot 0,1 m + NAP bevindt zich namelijk een laag sterk zandige klei. Deze onderscheidt zich op basis van de afwezigheid van laminatie, de donkere kleur en de aanwezigheid van puinspikkels van de boven- en onderliggende afzettingen. Deze laag betreft een oude bouw voor uit de 12 e of 13e eeuw . In associatie met deze laag zijn ook verschillende antropogene sporen uit dezelfde periode aangetroffen Het 12e-/13e-eeuwse landschap is vervolgens ook weer overstroomd, getuige het pakket overstromingsafzettingen dat hierop afgezet is. Bij de overstroming zijn de onderliggende afzettingen deels geërodeerd, zodat op de locatie een min of meer ovaal eiland is overgebleven waarbinnen de akkerlaag en sporen uit de 12e/ 13e eeuw nog aanwezig zijn. Uit de aanwezigheid van platte slijkgapers (Scrobicularia plana) blijkt dat na de overstromingen een waddengebied is gevormd. Waarschijnlijk zijn deze afzettingen en het waddenlandschap ontstaan na 1530/1532 en bestond dit tot 1642 , het jaar van inpoldering. Als gevolg van het agrarische gebruik vanaf 1642 is na de inpoldering bovenin het laatste overstromingsdek een 40 cm dikke bouwvoor gevormd.De sporen die op locatie 1077 zijn aangetroffen, betreffen een muur, enkele paalkuilen, een complex van ploegsporen en verschillende haardkuilen. Deze vorm en de weerslag van het gebruik van het landschap dat is ontstaan na de overstroming van 1134 . Totdat de omgeving van locatie 1077 verloren ging bij de overstromingen van 1530/1532 , werd locatie 1077 gebruikt als agrarisch perceel. Dat blijkt uit de aanwezigheid van ploegsporen aan de noordwest- en zuidoostzijde van de werkput. Er vonden mogelijk ook andere activiteiten plaats op de locatie. De vele ‘haardkuilen’ op deze locatie zijn daarvan het resultaat. Welke activiteit het exact was is onduidelijk gebleven. Waarschijnlijk in ieder geval selnering en verder mogelijk ook (tijdelijke) opslag van gewassen. Daarnaast is waarschijnlijk ook een tijdelijk onderkomen gerealiseerd.