De middeleeuwse stadsaanleg van Bunschoten is een bijzonder archeologisch monument. Het is een van de weinige voorbeelden in ons land van een geplande stad waarvoor een blokvormige stedelijke verkaveling werd uitgezet, die vervolgens nooit helemaal is ingevuld met bebouwing. De meeste andere contemporaine planmatig uitgezette steden, zoals Elburg, zijn wel tot ontwikkeling gekomen en in de loop der tijd volgebouwd. In Bunschoten bleef de bebouwing echter beperkt tot aan weerszijden van de Dorpsstraat. Van de middeleeuwse aanleg resteren de omgrachting en een raster van lage walletjes, zogenaamde burgwallen, met begeleidende sloten met name aan de westkant van de Dorpsstraat. Dit onbebouwde gebied is als archeologisch rijksmonument aangewezen en staat plaatselijk bekend als de Stadsweiden.De stadsaanleg met de karakteristieke blokvormige verkaveling was tot de jaren vijftig van de vorige eeuw nog vrijwel intact, maar is daarna door de ruilverkaveling, nieuwbouw en (gewijzigd) grondgebruik sterk aangetast. Aan de westzijde van de Dorpsstraat zijn verschillende sloten gedempt, nieuwe gegraven en de wallen gedeeltelijk geëgaliseerd. Ook is de bebouwing langs de Dorpstraat uitgebreid, met name achter de woningen. Aan de oostzijde van de Dorpsstraat is de blokvormige verkaveling door nieuwbouw grotendeels uitgewist.Met behulp van het Actuele Hoogtebestand Nederland zijn de nog aanwezige burgwallen duidelijker te zien dan in het terrein. De gemeente Bunschoten heeft daarom in 2011 het plan opgevat de historische structuren in de westelijke Stadsweiden zoveel mogelijk te reconstrueren. Het voornemen was om in het zuidelijk deel van het monument een van de hier gelegen binnenburgwallen te reconstrueren en het terrein te ontsluiten door er een fietspad met bermsloot op aan te leggen.Om tot een historisch verantwoorde reconstructie van deze burgwal te kunnen komen heeft de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in overleg met de gemeente op dit terreindeel een booronderzoek uitgevoerd. Dit onderzoek leverde waardevolle informatie op over de vorm van de middelste binnenburgwal en de afmetingen van de begeleidende sloten. Daarnaast is nu meer bekend over de over de opbouw van het wallichaam en de genese van dorp en omgeving. Zo moet de burgwal oorspronkelijk ongeveer 0,5 m hoog zijn geweest en bestond deze uit klei met brokken veen. Verder is het terrein plaatselijk bedekt met een beschermende kleilaag die achtergebleven is bij overstromingen door de Zuiderzee.Het onderzoek heeft uitgewezen dat deze burgwal minimaal 4,0 en maximaal 5,5 m breed is. Het resterende wallichaam heeft een gemiddelde hoogte van 25 cm en bestaat uit een laag klei met veen- en kleibrokken. Door inklinking en later grondgebruik is de hoogte van de wal in de loop der tijd sterk afgenomen. De burgwal moet oorspronkelijk ongeveer 0,5 m hoog zijn geweest, ervan uitgaande dat de grond die vrijkwam bij het uitgraven van de flankerende sloten is gebruikt als ophogingsmateriaal voor de wal. Mogelijk was het talud bekleed met plaggen en bevond zich op de top een laagje zand. De begeleidende sloten waren oorspronkelijk 3 tot 4 m breed en ongeveer 1 m diep. De sloten zijn gegraven door een klei- en een veenlaag en reiken tot ongeveer 20 cm onder de top van het dekzand. De onderste slootvulling bestond uit sterk humeuze klei. Hierop lag een pakket zand met klei- en veenbrokken, soms vermengd met stukken baksteen, houtskool en kiezels. Deze dempingslaag dateert uit de periode van de ruilverkaveling. Zowel onder als buiten de wal is op verschillende plaatsen een dunne kleilaag op het veen gevonden. Dit wijst erop dat het gebied moet zijn overstroomd, zowel in de periode voorafgaande aan de stadsaanleg als daarna.Aanvullend zijn tevens enkele boringen gezet in een opvallende hoogte in het uiterste zuidwesten van de stadsaanleg. Aangenomen wordt dat deze hoogte een dekzandopduiking is. Door het archeologisch booronderzoek is nu duidelijk dat in ieder geval een deel van deze hoogte uit opgebrachte grond bestaat. In hoeverre dit geldt voor de gehele hoogte is nog niet helder.Op basis de onderzoeksresultaten kan geconcludeerd worden dat de Bunschotense stadsweiden waardevolle en goed geconserveerde archeologisch resten bevatten. Het is een voor Nederlandse begrippen uiterst zeldzaam archeologisch monument. Aangeraden wordt dan ook om het plan zodanig aan te passen dat verstoring van het rijksmonument wordt voorkomen. Verder wordt aanbevolen, als de gelegenheid zich voordoet, nader onderzoek te doen naar de aard en ouderdom van de hoogte in het zuidwesten van de stadsweiden. Mogelijk werpt dat, gecombineerd met onderzoek in de gebieden ten westen en oosten van de middeleeuwse stadsuitleg, meer licht op de ontginnings- en bewoningsgeschiedenis van Bunschoten.