Gennep- ijzertijdnederzettingIn de periode augustus t/m oktober 2017 zijn in opdracht van Arcadis op meerdere loca ties/deelgebieden naast de Maas diverse natuurherinrichtingsmaatregelen (aanpakken vegetatie) begeleid door RAAP. De werkzaamheden kaderen binnen het project Stroomlijn (fase 3). Onder havige rapportage is van toepassing op uiterwaard Middelaar, waar tijdens de graafwerkzaam heden van twee nieuwe watergeulen (elementen 3001 en 2092; tot 2 m –Mv), een archeolo gische begeleiding heeft plaats gevonden. Voor de overige werkzaamheden gold een meldings protocol. Binnen het plangebied werden nog resten van jager-verzamelaars verwacht, alsook resten van economische en rituele activiteiten. Voorafgaand aan de archeologische begeleiding is een Programma van Eisen opgesteld dat is goedgekeurd door de gemeente Gennep. Binnen de westelijke geul (element 3001) werden, ter plaatse van een 20e eeuwse dijk, nederzet tingsresten uit de IJzertijd aangetroffen (put 2). Deze bestaan uit 38 (paal)kuilen, die pas onder de verbruiningslaag goed leesbaar waren. Door de diepere aanleg van het leesbare vlak zijn alleen nog maar onderkantjes van sporen gedocumenteerd. In deze sporen werd nog fragmentair handgevormd aardewerk aangetroffen. De bodem is ten westen en ten oosten van put 2 ver stoord als gevolg van kleiwinning. Verder naar het noorden toe is de vindplaats vermoedelijk wel nog intact, omdat hier geen klei gewonnen is. Ter plaatse van het onderzoeksgebied is er dus, vanwege de kleiwinning en de grenzen van de ingreep, maar een beperkt zicht op de vindplaats. Dit maakt reconstructie van structuren lastig, al kan vermoedelijk een driepalige spieker gere construeerd worden. Of we hier te maken hebben met een kern of een randzone van een neder zetting, is ook lastig te bepalen. Op basis van de vooropgestelde lage verwachting voor neder zettingssporen van landbouwers en de relatief lage ligging in het landschap wordt vermoed dat het om een randzone (periferie) gaat waarbij de kern van de nederzetting zich verder uitstrekt voornamelijk ten noordwesten, noorden en noordoosten van onderhavige vindplaats, waar meer dere vondstmeldingen van landbouwers (o.a. Bronstijd, IJzertijd, Romeinse Tijd) bekend zijn, voornamelijk ter plaatse van een hoger gelegen duinrug. Hierdoor wordt dan ook vermoed dat deze vindplaats deel uitmaakt van een veel grotere vindplaats, die gedurende meerdere fasen gedurende een veel langere periode bewoond is geweest. De archeologische begeleiding was conform PvE gericht op specifieke werkzaamheden, met name de graafwerkzaamheden voor de aanleg van twee geulen. Voorts gold een meldingsproto col voor enkele minder diepgaande graafwerkzaamheden, waarbij een melding door de machinist uit bleef. Ter plaatse van de twee geulen bleek dat de natuurlijke bodemopbouw verstoord was door kleiwinning, uitgezonderd de zone waar nog een dijk aanwezig was. Hier was een restant van een IJzertijdvindplaats (nederzetting) aanwezig die binnen de grenzen van de ingreep is opgegraven. De begeleide graafvlakken kunnen daarom worden vrijgegeven van archeologisch vervolgonderzoek. Leudal - pannenbakkerijIn de periode augustus t/m november 2017 zijn in opdracht van Arcadis op meerdere loca ties/deelgebieden naast de Maas diverse natuurherinrichtingsmaatregelen (aanpakken vegetatie) begeleid door RAAP. De werkzaamheden kaderen binnen het project Stroomlijnen (fase 3). Onderhavige rapportage is in eerste instantie van toepassing op de archeologische begeleiding ter plaatse van uiterwaarden Bouxweerd en Klein Hanssum, gelegen in de gemeente Leudal. Vanwege de hoge archeologische verwachting diende, conform het Programma van Eisen, alleen de werkzaamheden ter plaatse van element 425 archeologisch begeleid te worden, waar de bo dem tot 50 cm –Mv zou geëgaliseerd worden. Tijdens de uitvoering van het project is de ingreep ter plaatse van element 425 veranderd waardoor hier alleen is gefreesd (ca. 20 à 30 cm) ten behoeve van het inzaaien. Om de archeologie wel te waarborgen, is in overleg met de gemeente besloten de archeologische begeleiding bij te stellen naar een oppervlaktekartering/veldinspectie na het freeswerk, maar dit onderzoek leverde niets op. Voor de overige werkzaamheden, waar onder ook die ter plaatse van uiterwaard Bouxweerd, gold een meldingsprotocol. Meldingen door de uitvoerder bleven echter uit. Daarnaast is in deze rapportage ook het onderzoek meegenomen van een toevalsvondst van een bakstenen vloertje, aangetroffen tijdens munitieonderzoek, dat de civiele werkzaamheden vooraf ging. Op basis van een aanvullend archeologisch onderzoek bleek dat het ging om de resten van een pannenbakkerij. Hierbij werden in kijkgaten verbrande kleilagen aangetroffen, alsook een bakstenen vloertje. Deze kunnen geïnterpreteerd worden als vloertjes van ovens. Het geassoci eerde vondstspectrum betreft voornamelijk dakpanfragmenten die de restanten van misbaksels zijn die ter plaatse zijn achtergebleven. Op basis van de aanwezigheid van bebouwing op het Kadastrale Minuutplan (circa 1830), kan de pannenbakkerij in de 19e eeuw worden gedateerd. Eigenaar was Theodorus Aquarius. In de loop van de negentiende eeuw is de pannenbakkerij verdwenen. Of de ovenactiviteiten bij het overlijden van Theodorus Aquarius in 1864 zijn gestopt, blijft onduidelijk. Op het Bonneblad van omstreeks 1900 staat de pannenbakkerij in elk geval niet meer afgebeeld. Adviezen De archeologische begeleiding ter plaatse van uiterwaarden Bouxweerd en Klein Hanssum was conform PvE gericht op specifieke relatief ondiepe en vaak lokale werkzaamheden. Hierbij is doorgaans het archeologisch vlak niet geraakt (vb. elementen 414 en 425), waardoor nog steeds archeologische resten op een dieper niveau verwacht kunnen worden. Daarom blijft de voorop gestelde archeologische verwachting uit de quickscan en het PvE gelden. Met betrekking tot de resten van de 19e eeuwse pannenbakkerij van Neer wordt aanbevolen deze de status van gemeentelijk monument toe te kennen. Met betrekking tot pannenbakkerijen Stroomlijnen Maas, deelgebied uiterwaarden Bouxweerd en Klein Hanssum, gemeente Leudal; resultaten archeologische begeleiding van de graafwerkzaamheden en vondstlocatie van een 19e eeuwse pannenbakkerij uit de Nieuwe Tijd is weinig informatie voorhanden. In de archieven zijn nauwelijks tekeningen bekend. Voor het verkrijgen van meer informatie zijn we daarom aangewezen op informatie uit het bodemarchief. Het veldwerk en het projecteren van het kadastrale Minuut op de huidige to pografische ondergrond hebben aangetoond dat de zuid(west)elijke begrenzing van de pannen bakkerij buiten het plangebied ligt (zie figuur 15). Aanbevolen wordt ook een deel waar resten van de pannenoven verwacht worden de status van gemeentelijk monument toe te kennen. Aan gezien de archeologische resten ondiep aanwezig zijn (10 à 20 cm) wordt aanbevolen om grond roerende activiteiten hier te mijden. Actualisatie archeologisch onderzoek Limburg De provincie Limburg heeft de archeologische kennisstand, kennislacunes en kenniswinst in 2017 laten onderzoeken op basis van onderzoeksrapporten vervaardigd tussen 2007 en 2013. Met betrekking tot de Vroege Prehistorie, Late Prehistorie en Romeinse Tijd zijn deze studies afgerond en beschikbaar. De studie voor de periode Middeleeuwen/Nieuwe Tijd, waartoe onder havige vindplaats behoort, is echter nog niet afgerond waardoor de actuele kennisstand nog onbekend is. Op basis van de kennisstand die eerder, in 2007, is gepubliceerd voor de periode Middeleeuwen/Nieuwe Tijd (Stoepker, 2007: 41), blijkt echter dat de lage gebieden in het Maas dal, en ook fenomenen die daar verwacht worden zoals ijzerverwerking, baksteenproductie en houtskoolbranden, tot 2007 maar weinig archeologische aandacht hebben gekregen. Tijdens de grootschalige Maaswerken werd de archeologische potentie van de gebieden naast de Maas duidelijk en sindsdien is de aandacht hiernaar enorm toegenomen. Dit blijkt ook uit de kennis stand die in 2018 door de RCE is gepubliceerd inzake de bewonings- en gebruiksgeschiedenis van het Maasdal op basis van archeologisch onderzoek in het Malta-tijdperk (Ball, et al., 2018: 629 -637). Met betrekking tot baksteenproductie langs de Maas zijn slechts 8 à 9 vindplaatsen bekend. Met betrekking tot onderhavige vindplaats, is het begrip kenniswinst nu niet aan de orde, omdat gekozen is voor behoud in situ van de archeologische resten. Men kan stellen dat de kenniswinst vooralsnog onbekend is De Blerckt - Peel en MaasIn de periode augustus t/m november 2017 zijn in opdracht van Arcadis op meerdere loca ties/deelgebieden naast de Maas diverse natuurherinrichtingsmaatregelen (aanpakken vegetatie) begeleid door RAAP. De werkzaamheden kaderen binnen het project Stroomlijn (fase 3). Onder havige rapportage is van toepassing op uiterwaard De Berckt in Baarlo (gemeente Peel en Maas). Voorafgaand aan de archeologische begeleiding is een Programma van Eisen opgesteld dat is goedgekeurd door de gemeente Peel en Maas (Mol & Vanderhoeven, 2017d). Specifiek diende element 2072 begeleid te worden waar tot 50 cm diep geëgaliseerd zou worden. Het noordwestelijk deel van het element kent een (zeer) hoge archeologische verwachting, het zuidoostelijke deel een lage archeologische verwachting (de Jongh, 2016: 29-34; Mol & Vanderhoeven, 2017d: 14). In de uiterwaard waar element 2072 ligt, zijn concrete aanwijzingen voor de aanwezigheid van archeologische vindplaatsen in en/of nabij het element: - Het plangebied maakt deel uit van een vindplaats die werd afgebakend tijdens een booronder zoek (Heunks, 2000; onderzoeksmelding 2003399), waar sporen uit het Mesolithicum tot de IJ zertijd worden verwacht; - Tevens bevindt zich in dit gebied de Romeinse weg die van Tongeren naar Nijmegen liep (Janssens, 2011); - Aan de noordwest en zuidoostkant van element 2072 heeft in het verleden een duiker gelegen, zichtbaar op historisch kaartmateriaal uit het begin van de 20e eeuw. In de praktijk werd de bodem ter plaatse van element 2072 20 à 30 cm gefreesd. De egalisatie werkzaamheden die hierna plaats vonden beperkten zich echter tot een maximale diepte van 10 cm. Doordat geen archeologisch vlak werd geraakt betreft het uitgevoerde archeologische on derzoek in feite een oppervlaktekartering/veldinspectie. Tijdens dit onderzoek werden echter geen vondsten aangetroffen. De werkzaamheden die hebben plaats gehad bij element 2072 waren te oppervlakkig om uitspra ken te doen over de aanwezigheid van eventuele archeologische resten in de ondergrond, die dieper in de bodem worden verwacht. De hoge tot zeer hoge archeologische verwachting voor het noordwestelijk deel van element 2072, en de lage archeologische verwachting voor het zuid oostelijke deel blijft hier dus gelden. De archeologische begeleiding was conform PvE gericht op een specifieke en relatief ondiepe ingreep (element 2072). Hierbij is het archeologisch vlak niet geraakt, waardoor in het noordwes telijk deel van element 2072 nog steeds archeologische resten op een dieper niveau verwacht kunnen worden. Met betrekking tot het zuidoostelijke deel van element 2072 worden geen arche ologische resten meer verwacht. Hier is de bodem lokaal (naast een natuurlijke terrastrede) af gegraven.
Stroomlijnen Maas, deelgebied uiterwaarden Bouxweerd en Klein Hanssum, gemeente Leudal; resultaten archeologische begeleiding van de graafwerkzaamheden en vondstlocatie van een 19e eeuwse pannenbakkerij.
Date: 2017-11-24
