Deze publicatie omvat de uitkomsten van het archeologisch onderzoek in het buurtschapje Zijdewind. Het onderzoek werd gedaan toen de provincie een ventweg langs de Provincialeweg N241 ten zuiden van Schagen realiseerde en vond plaats in de periode 2015-2017. Doordat er dwars door een historische verhoogde woonplaats werd gegraven, konden vele eeuwen van wonen en werken in dit westelijk deel van West-Friesland worden onderzocht.
Het archeologisch onderzoek in Zijdewind en in de omgeving liet zien dat mensen daar al vanaf de Prehistorie woonden en het landschap naar hun behoeften aanpasten. Eerst leefde men nabij getijdekreken die in verbinding stonden met zee en later op het veenlandschap dat men ontgon. Dat veenlandschap was ontstaan na de vernatting van het gebied door het sluiten van het Zeegat van Bergen (1000 v. Chr.). Door de veenwinning en erosie vormde zich in de 11e en 12e eeuw het Witsmeer. Langs de rand van dit open water hoopten zich bij (storm)vloed zand en veenresten op. Er ontstonden zo hoger gelegen oevers in het omliggende veen die incidenteel werden bezocht door vee, maar er werd nog niet gewoond. In het begin van de 16e eeuw kozen de eerste mensen deze plek uit als woongebied. Tijdens het archeologisch onderzoek werd een erfsloot opgegraven die in verbinding stond met het Witsmeer. De vrijgekomen grond uit de sloot werd destijds gebruikt om het erf nog verder op te hogen, tot een soort ‘terp’. Van de boerderij die daar vermoedelijk stond is archeologisch gezien weinig bewaard gebleven. Een indruk van het leven werd voornamelijk verkregen aan de hand van de afvalresten die in de erfsloot belandden. In de tweede helft van de 16e eeuw werd het erf vergroot en werd een tweede sloot aangelegd. In de 17e eeuw werd het erf wederom uitgebreid door een kleipakket op te brengen, vermoedelijk voor de aanleg van een langhuisboerderij. De langhuisboerderij hield stand tot omstreeks 1850. Toen werd deze vervangen door een vierkante stolpboerderij, die in 2016 moest wijken voor de aanleg van de ventweg. Het archeologisch onderzoek bracht zo een unieke stapeling van woonfases in Zijdewind in beeld.
In deze uitgave wordt een hoofdstuk gewijd aan de boerderij-ontwikkeling in Noord-Holland. In zijn algemeenheid kan uit archeologisch onderzoek en oud kaartmateriaal worden opgemaakt hoe deze ontwikkeling verliep. Door de decennia heen ontwikkelde zich uit de vorm van een losse, piramidevormige hooiberg een vierkante boerderij (grotendeels) van steen waarin woonhuis, vee en het hooi samen onder een dak kwamen: de stolpboerderij.
