Hoewel Ouderkerk aan de Amstel gezien kan worden als de oorsprong van steden en dorpen in een grotere regio waartoe ook Amsterdam behoort, bleek recentelijk dat de gemeente haar verleden nog steeds niet volledig vertaald had naar een beleidskaart. Er bestond weliswaar al een kaart van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg, maar deze hield geen rekening met het bodemkundig of archeologisch archief.De gemeente Ouderkerk aan de Amstel heeft deze omissie op tijd ingezien, vooral omdat er sprake is van mogelijke herstructureringen in de oude dorpskern en de direct omliggende wijken (afb. 1). Daarom is aan Archaeological Research and Consultancy (ARC bv) de opdracht gegeven om een zogenaamde archeologisch inventariserend veldonderzoek (IVO) door middel van een bureauonderzoek voor het betreffende gebied uit te voeren. Het onderzoek werd uitgevoerd door mw. drs. A. Ufkes en drs. S.J. Tuinstra.ConclusieZoals in paragraaf 1.3 reeds is gesteld, is een deel van het centrum van Ouderkerk aangemerkt als monument met zichtbare wetenschappelijke en cultuur-historische waarde. De aard van het monument is volgens Archis 'een historische stads- of dorpskern: Late Middeleeuwen - Nieuwe Tijd'. De toelichting van deze waardebepaling luidt als volgt: 'De begrenzing van deze historische kern is bepaald op grond van de historische kaart uit 1849 - 1859, schaal 1:25.000. De archeologische waarde van historische kernen bestaat uit de reeds aangetroffen of te verwachten aanwezigheid, boven of onder de grond, van bouwhistorische resten en archeologische sporen en voorwerpen. Samen bevatten zij een veelheid aan historische informatie over ouderdom en ruimtelijke ontwikkeling van de kern'. Dit betekent dat dit deel van de dorpskern als zodanig wettelijke bescherming geniet. Er mogen hier dus geen bodemverstorende werkzaamheden plaats vinden. Om deze monumentenstatus op te heffen, dient een aanvraag worden ingediend bij de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB) te Amersfoort. De ROB kan besluiten dat het monument zodanig uniek is, dat het gespaard dient te blijven, wat inhoudt dat er geen werkzaamheden mogen worden verricht die het monument aantasten. In dit geval blijft de monumentenstatus gehandhaafd. De ROB kan echter ook besluiten dat de monumentenstatus mag worden opgeheven, wat dan automatisch als consequentie heeft dat het monument volledig wordt onderzocht en gedocumenteerd. Voor het bodemarchief betekent dit dus een vlakdekkend archeologisch onderzoek. Voor de bovengrondse monumenten zal een uitgebreid bouwhistorisch onderzoek en verslaglegging noodzakelijk zijn. De beslissing over het handhaven of opheffen van de monumentenstatus ligt uitsluitend bij de ROB.Ten aanzien van de geschiedenis van Ouderkerk uit de periode voor de geschreven bronnen, is er tot op heden niets bekend. Maar omdat Ouderkerk op een dik pakket moerasveen ligt, is het zeer goed mogelijk dat onder dit veen, resten van menselijke activiteiten kunnen worden aangetroffen die dateren uit de periode voor de vorming van dit moerasveenpakket. Dit is echter niet eenvoudig aan te tonen door middel van grondboringen. Daarom verdient het aanbeveling om voorafgaand aan bodemverstorende ingrepen, die tot de onderzijde van dit veenpakket of dieper reiken, een archeologisch inventariserend veldonderzoek (IVO) door middel van proefsleuven te laten uitvoeren. Alleen bij een dergelijk onderzoek kunnen prehistorische bewoningssporen in kaart worden gebracht.Uit historische geschriften is bekend dat Ouderkerk in 11e - 12e eeuw het bestuurlijk en kerkelijk centrum van Amstelland was. Archeologisch is aangetoond dat de huidige Hervormde Kerk verschillende voorgangers heeft gehad, waarvan de oudste daadwerkelijk uit de 12e eeuw dateert. Vanwege het feit dat er slechts bij enkele gelegenheden archeologisch onderzoek heeft plaatsgehad, is er weinig concreet bekend over de aard en omvang van middeleeuws Ouderkerk. Archis vermeldt in de directe omgeving van Ouderkerk een grote hoeveelheid meldingen van aardewerk uit de Volle Middeleeuwen (waaronder kogelpot-aardewerk, pingsdorf en andenne) en uit de Late Middeleeuwen (Siegburg).Hieruit kan worden geconcludeerd dat de kans op het aantreffen van middeleeuwse bewoningssporen zeer groot is.Bij graafwerkzaamheden, zowel in de kern als in het buitengebied, moet hier dus rekening mee worden gehouden en is het noodzakelijk dat er voortijdig maatregelen worden getroffen in de vorm van archeologisch inventariserend veldonderzoek (IVO). Afhankelijk van de aard van de werkzaamheden en de locatie, kan dit IVO bestaan uit boringen, proefsleuven of een archeologisch begeleiding, eventueel gevolgd door een archeologische opgraving. Dit geldt uiteraard voor die gebieden, die niet wettelijk zijn beschermd middels de Monumentenwet.
Date: 2002
