In opdracht van de gemeente Harderwijk heeft het bureau voor Bouwhistorie, Archeologie, Architectuur- en Cultuurhistorie (BAAC) van 10 t/m 28 augustus 2009 een archeologische opgraving uitgevoerd aan de Houtwal, gelegen in het historische centrum van de stad Harderwijk. Op 22 t/m 25 september werd het onderzoek aangevuld met een archeologische begeleiding tijdens het uitgraven van de bouwput. Daarnaast zijn er in september en oktober 2009 en januari 2010 enige waarnemingen gedaan door regioarcheoloog M. Wispelwey; deze gegevens zijn op zijn verzoek in het huidige rapport opgenomen. Het onderzoek vond plaats voorafgaand aan en tijdens de aanleg van een parkeergarage. De vraagstelling hield met name verband met de geschiedenis van de vestingwerken op deze locatie.De natuurlijke ondergrondIn de een aantal putten werd de natuurlijke ondergrond aangetroffen; het gaat telkens om lichtgeel of lichtgrijs tot grijs soms iets lemig zand van uiteenlopende korrelgrootte. Nergens werd bodemvorming gedocumenteerd; mogelijk had het terrein voor de ingebruikname een open karakter, zonder veel begroeiing, waardoor het oppervlak regelmatig verstoof. Het terrein kende in ieder geval in de periode van ingebruikname (1300-1500) een flink hoogteverschil. In de noordelijke en (noord)westelijke putten werd de natuurlijke ondergrond aangetroffen tussen een hoogte van 2,00 m en 2,70 m +NAP. In het zuidelijke en oostelijke deel van het onderzoeksterrein werd de natuurlijke ondergrond niet altijd aangetroffen, omdat het zich onder de grondwaterspiegel bevindt. Hier bevindt de natuurlijke ondergrond zich op een hoogte van maximaal 0,30 m +NAP.Fase 1: de ingebruikname van het terrein: 1300-1500/1525De oudste dateerbare sporen op het terrein stammen uit de 14de eeuw. In deze periode werd het terrein in gebruik genomen. In het hoger gelegen deel van het onderzoeksgebied gaat het in deze periode voornamelijk om kuilen en ophogingen. Het terrein lijkt geen duidelijk stedelijk karakter te hebben gehad, maar ook geen typisch agrarisch. Aan het einde van deze fase lag het maaiveld in het noordelijke deel van het onderzoeksgebied op minimaal 3,00-3,20 m +NAP. In het zuiden wordt in deze periode het terrein opgehoogd met lagen zand waarin takkenbossen zijn opgenomen, waardoor het maaiveld rond 1,00 m +NAP kwam te liggen.Fase 2: de voorpoort op het bolwerk: 1525-1600In de 16de eeuw kreeg het terrein een militaire functie. Van het ronde bolwerk dat Jacob van Deventer omstreeks 1560 afbeeldde resteert alleen een gedeelte van de voorpoort in de vorm van een ronde toren en een vermoedelijke keermuur, die de druk van de walgrond moest keren.Fase 3: het bastion: 1600-1675Van het bastion voor de Luttekepoort dat rond 1600 in opdracht van de Staten Generaal aan de stad werd toegevoegd zijn muurresten, een deel van de bastiongrond en de grachten aangetroffen. De noordoostelijke flank van het bastion bleek te zijn voorzien van een muur, de rest heeft bestaan uit een aardlichaam. De doorgang door de wal werd geflankeerd door keermuren.Fase 4: na de afbraak van de vestingwerken: 1675-1900Na de gedeeltelijke verwoesting van de vestingwerken rond 1675 lijkt het terrein zijn militaire functie te zijn verloren en in gebruik te zijn genomen door de bevolking. De grachten werden gefaseerd gedempt (een deel is nog aanwezig in de vorm van de Friesegracht) en er werd een gebouw, mogelijk een schuur of fabriek, op het terrein aangelegd. De bebouwing op het terrein schijnt altijd beperkt te zijn gebleven en te hebben bestaan uit een of enkele woonhuizen en bedrijven. Het terrein had een redelijk open, niet erg stedelijk karakter.Algemene opmerkingen- Bij de uitwerking van het onderzoek bleek dat het vondstmateriaal slechts in beperkte mate kon dienen om de sporen te dateren. Veel muurwerk en overige sporen zijn (deels) op relatieve dateringen en op historische gronden gedateerd. De dateringen en faseringen zijn daardoor wel discutabel.- Uit het onderzoek is gebleken dat het noordelijke deel van het terrein al vroeg een hoogte bereikte die hooguit enkele decimeters onder de huidige maaiveldhoogte lag. In de tijd van het bolwerk en bastion lag het maaiveld ter hoogte van de toegang tot de stad mogelijk maar net onder het huidige straatniveau. Dit heeft er wel voor gezorgd dat bovengronds muurwerk niet of nauwelijks bewaard is gebleven.- De huidige Luttekepoortstraat ligt nog steeds op de locatie waar ook in voorgaande eeuwen de toegang tot de stad gelegen was; waar via een weg door de Luttekepoort over het bolwerk of bastion de voorpoort bereikt kon worden en middels een brug het buitengebied.- Tenslotte kan hier nog worden vermeld dat ondanks de belemmeringen die het onderzoeksterrein bood, het er niet op lijkt dat erg veel muurwerk is gemist en dat misschien ook niet erg veel informatie is misgelopen. Mogelijk had een groter opgegraven gebied niet eens zoveel meer informatie opgeleverd; het terrein heeft lange tijd grotendeels uit grachten en bastiongrond bestaan.

Date Submitted: 2011-04-26