In opdracht van de gemeente Nijmegen is in juli 2020 een gericht landschappelijk booronderzoek uitgevoerd in het westelijke deel van de Ooijpolder (gemeente Berg en Dal). Dit onderzoek maakte deel uit van het lopende synthese-programma van het AMZ-onderzoek in de Waalsprong (periode 1995-2020) en heeft betrekking op de actualisatie van de geomorfogenetische kaart uit 2008. Deze kaart (met toelichting) is op moment van schrijven in ver gevorderde staat van afronding en zal eind 2021 gepubliceerd worden.Het westelijke deel van de Ooijpolder vormt in paleogeografisch opzicht één geheel met het gebied ter hoogte van Lent. Gedetailleerde paleolandschappelijke informatie uit dit deel van de riviervlakte was bij aanvang van het onderzoek echter maar zeer beperkt beschikbaar. Tegelijkertijd neemt het gebied een sleutelpositie in als het gaat om het doorgronden van de paleogeografische ontwikkelingen in de Waalsprong gedurende de late-prehistorie en Romeinse tijd. Het gebied wordt gekenmerkt door een duidelijke restgeul die onderdeel uitmaakt van een omvangrijke, op basis van het oppervlaktereliëf, duidelijk te herkennen kronkelwaard uit de late prehistorie en/of Romeinse tijd. Anders dan bij Lent heeft de Waalgeul zich in latere perioden niet meer naar de Ooijpolder verplaatst, waardoor hier het rivierenlandschap uit de late prehistorie en/of Romeinse tijd goed bewaard is gebleven.Het hoofddoel van onderhavig onderzoek was om tot een betere einddatering te komen van de restgeul in de Ooijpolder. Het ging daarbij zowel om het vaststellen van het moment waarop de geul buiten werking geraakte (meanderafsnijding), als om het in de tijd plaatsen van het opvullingsproces. Een nevendoel was om een beter beeld te krijgen van de kenmerken van de restgeul, met vaststelling van de dimensies (breedte, diepte), en van de lithologische kenmerken van de restgeulvulling en variatie hierin. Het onderzoek bestond uit een korte bureaustudie en een gericht landschappelijk booronderzoek. Tijdens de bureaustudie zijn relevante bronnen geanalyseerd, op basis waarvan de paleogeografische kenmerken van het onderzoeksgebied in kaart zijn gebracht. De resultaten daarvan waren mede bepalend voor de locatiekeuze van de boringen. Het booronderzoek bestond uit drie boorraaien, waarvan er twee dwars op de restgeul zijn geplaatst (raaien A en B) en één in de lengterichting over de restgeulkern (raai C). Van potentiële niveaus zijn in totaal 24 monsters genomen te behoeve van dateringsonderzoek. Na analyse op geschikt dateerbaar materiaal zijn uiteindelijk 12 monsters geselecteerd voor 14C-analyse.Het landschappelijk booronderzoek in het westelijke deel van de Ooijpolder heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan de reconstructie van de Waalloop in dit deel van de riviervlakte gedurende de late prehistorie en Romeinse tijd. Met name op basis van de verkregen dateringen is duidelijk geworden dat hier aan de voet van de spoelzandwaaier niet sprake is van één maar van twee hoofdrestgeulen van Waal. Restanten van de oudste restgeul liggen meest oostelijk en de vroegste dateringen wijzen op een eerste verlanding vanaf circa 40 voor Chr. De restgeul vormt daarmee de eindfase van een eerste Waalbocht die zich gedurende de midden en late ijzertijd hier in zuidoostelijke richting voor de steilrand van de spoelzandwaaier en stuwwal langs heeft uitgebouwd (Waal fase 1). Nabij de steilrand is de restgeul kleiig ingevuld en mede hierdoor duidelijk in de boorprofielen herkenbaar. Naar het noorden is de restgeul voornamelijk zandig ingevuld en minder duidelijk. Ook aan het maaiveld neemt de herkenbaarheid in die richting af door de afdekking met jonger Waal-oeversedimenten. De restgeul is rond 200 na Chr. reeds tot 7,0 m +NAP opgevuld.Een tweede restgeul ligt pal ten westen van de oude restgeul. Deze restgeul is ontstaan rond 500 na Chr. en vormt de eindfase van een Waalbocht die zich gedurende de Romeinse tijd heeft gevormd (Waal fase 2). Ook deze bocht heeft zich in zuidoostelijke richting uitgebreid langs de steilrand van de spoelzandwaaier. Daarbij zijn grote delen van de kronkelwaard en corresponderende restgeul van de ijzertijd Waal opgeruimd. Ook deze vroegmiddeleeuwse restgeul is op enige afstand van de actieve (middeleeuwse) Waal voornamelijk kleiig ingevuld, met richting de dan actieve rivier steeds zandiger geulafzettingen. De restgeul heeft een breedte van ca. 175 meter en een maximale diepte van tenminste 8,4 meter en geeft daarmee een goede indruk van de dimensies van de Waal in de Romeinse tijd..De reconstructie van de Waalontwikkelingen in de Ooijpolder in de late ijzertijd en Romeinse tijd is van directe betekenis voor een beter begrip van de rivierontwikkelingen direct stroomafwaarts aan overzijde van de huidige Waal. De Waalbocht uit de midden- en late ijzertijd kent namelijk een directe tegenhanger aan de Lentse zijde. Deze bocht ligt juist ten zuidwesten van de historische dorpskern van Lent en is hier onder andere herkenbaar aan een diepe ligging van de grindrijke ondergrond. De verzanding en vergrinding van dit deel van de Waal hoofdgeul vanaf de 1e eeuw na Chr. is direct te relateren aan de veranderde rivierstromen in het stroomopwaartse deel als gevolg van de afsnijding van de Waalbocht in de Ooijpolder rond 40 voor Chr. Ook het ontstaan van een nieuwe Waalloop in dezelfde periode direct voor het westelijke lage deel van Nijmegen langs, is met deze kennis beter te begrijpen. In het algemeen heeft het landschapsonderzoek in de Ooijpolder bijgedragen aan een beter begrip van de dimensies van de laat-prehistorische en Romeinse Waal (250 m), de straal van de meanders (>500 meter) en uitbouwtijd daarvan (ca. 400 jaar).
Date Submitted: 2023-07-25
