Op het terrein van de voormalige havezate Averbergen in de dorpskern van Olst wordt een gedeelte van de bestaande bebouwing van een bejaardencentrum afgebroken ten behoeve van nieuwbouw. De nieuwbouw is gepland ter plekke van de afgebroken bebouwing uit 1969 en twee aangrenzende stroken van het terrein. Op advies van de Gemeente Olst-Wijhe heeft de eigenaar Het Saalien wonen en bouwen het onderzoeks en adviesbureau BAAC bv. de opdracht gegeven een Standaard Archeologische Inventarisatie uit te voeren (bureauonderzoek). Dit onderzoek is vervolgd met een inventariserend veldonderzoek. De twee afzonderlijk vervaardigde rapportages zijn samengebracht in dit rapport.Conclusie:De zuidwesthoek van het onderzoeksterrein ligt op de rand van het rivierduin, waarop de oude kern van het dorp Olst is gelegen. Het grootste deel van het terrein ligt op een lichte oeverwal-afzetting van de IJssel.Op het rivierduin zijn sporen van bewoning aangetroffen uit de late 12e tot vroege 13e eeuw. In de uiterste zuidwesthoek zijn paalsporen van een gebouw aangetroffen in werkput 1, terwijl enkele tientallen meters oostwaarts in werkput 4 sporen zijn gevonden van constructies die rond een huis op een erf te verwachten zijn. In de sporen uit deze periode zijn geen resten van baksteen gevonden, wel van wandleem.Een opvallende hoeveelheid fragmenten van bijna-steengoed uit de vroege 14e eeuw, verspreid aangetroffen in latere contexten, wijst op activiteiten in de nabije omgeving in de periode van de bandijk sluiting en de verdeling van lagere gronden. Opvallend is ook de grote hoeveelheid baksteenfragmenten met een zacht baksel, aangetroffen in nagenoeg alle sporen vanaf de 15e eeuw. Deze wijzen er op, samen met enkele plavuisfragmenten in latere contexten, dat al rond of vóór 1500 in de nabijheid, met grote waarschijnlijkheid op het terrein van de oude havezate een (deels) bakstenen gebouw gestaan heeft. Een bakstenen voorganger van het laat- 17e eeuwse herenhuis mag vermoed worden op het rivierduin ten zuidwesten van het onderzochte terreingedeelte. Een dubbele greppel die waarschijnlijk in de 17e eeuw gedempt werd, kan de begrenzing van het laat-middeleeuwse havezate-terrein geweest zijn.Na de middeleeuwen lijken grondverbeteringen plaats gevonden te hebben, waarbij het hele terrein omgespit lijkt te zijn en opgehoogd met een mengsel van duinzand en rivierslib. In de zuidwesthoek van het onderzochte terreingedeelte is duinzand zand opgedolven in reeksen van parallelle stroken. Het is niet duidelijk of deze grondverbeterings-werkzaamheden hebben plaatsgevonden bij de omvorming van de tuinen in de vroege 19e eeuw, bij de aanleg van het herenhuis-complex uit de late 17e en 18e eeuw, of in fasen tussen 1650 en 1840.Gebleken is dat onder de verstoringen van deze grondverbeteringen sporen van oudere bewoning bewaard zijn gebleven op een diepte van 90 tot 120 cm. onder het huidige maaiveld. Dergelijke sporen zijn te verwachten in de westhoek van het terrein van het verzorgingscentrum Averbergen en het westelijk aangrenzende gedeelte van de dorpskern. Analyse van de historische gegevens doet vermoeden dat op het rivierduin in de Olster dorpskern sporen van bewoning vanaf de 9e eeuw te vinden zijn. Het is niet te zeggen of de post-middeleeuwse grondwerkzaamheden muurresten van een bakstenen voorganger van het 17e eeuwse herenhuis verstoord hebben. Een dergelijke voorganger is ten (noord-)westen van of langs de (noord-) westrand van het terrein van het verzorgingscentrum Averbergen te verwachten onder of naast de spoorbaan.
