In maart 2025 is in opdracht van Enexis Netbeheer B.V. door Antea Group een archeologisch bureauonderzoek uitgevoerd voor Westerweg e.o. in 't Zand (gemeente Eemsdelta). Aanleiding voor het onderzoek zijn voorgenomen werkzaamheden aan de laag- en middenspanningskabels. Deze zullen over een tracé van circa 711 m worden verlegd/vervangen. Langs het Lissebonsepad richting de Westerweg 2 is de geplande sleufbreedte 0,5 m (circa 343 strekkende meter tracé). Aansluitend hierop zal het tracé langs het perceel aan de Westerweg 2 een breedte hebben van maximaal 0,4 m, met een ontgravingsdiepte van 0,6 m-mv. Het overige deel zal een sleufbreedte hebben van circa 1,0 m. De ontgravingsdiepte zal 1,0 m-mv zijn.
Bij de aanlegwerkzaamheden kunnen eventuele archeologische waarden worden verstoord. Het archeologisch onderzoek dient als onderbouwing voor de ruimtelijke procedure. Een bureauonderzoek is de eerste stap binnen de Archeologische Monumentenzorg (AMZ, zie bijlage 2). Voor het plangebied geldt een onderzoeksplicht conform het beleid van de gemeente Eemsdelta.
Het doel van het uitvoeren van een archeologisch bureauonderzoek is het opstellen van een gespecificeerde archeologische verwachting voor het plangebied. Waar kunnen we wat verwachten?
Het plangebied bevindt zich in de archeoregio het Fries-Gronings kleigebied, in de historische regio Fivelingo. De regio is vernoemd naar de rivier de Fivel. Deze regio wordt gekenmerkt door kwelderwallen die ontstonden door het aanslibben van zand en klei, waardoor ze op den duur niet meer overstroomden. Op deze kwelderwallen werden wierden opgeworpen, hoger gelegen woonheuvels, die soms uitgroeiden tot dorpen en soms klein bleven (huiswierden, boerderijplaatsen).
’t Zandt is ontstaan als dijkwierde na 1200. De kwelderrug waarop het dorp ligt lag zeer waarschijnlijk vanaf de vroege middeleeuwen (8e -9e eeuw) een groot deel van de tijd boven zeeniveau . Ondanks dat er geen vondsten uit deze periode zijn aangetroffen, valt het niet uit te sluiten dat de kwelderrug in die tijd werd bewoond of werd gebruikt als weidegrond. Archeologisch onderzoek in ’t Zandt heeft een Gasselte B-boerderij uit de 12e -14e eeuw opgeleverd. De kerk van ’t Zandt dateert uit de 13e eeuw, wat hiermee overeenkomt.
Er geldt om deze reden een hoge verwachting op sporen en resten uit de late middeleeuwen tot en met de nieuwe tijd voor de delen van het plangebied die binnen de bebouwde komt van ’t Zandt liggen. Voor het Lissebonsepad geldt een middelhoge verwachting aangezien onderzoek aangrenzend aan het pad geen kwelderafzettingen heeft aangetoond. Ter plekke van de voormalige borg Lissebon heeft voorgaand onderzoek aangetoond dat de wierde al verstoord is. Boringen op enkele meters van het tracé tonen een verstoring tot minstens 1,0 m-mv. Er zijn hier geen wierdelagen of intacte cultuurlagen waargenomen. Om deze reden is de verwachting voor dit tracédeel laag.
Uit de oriënterende KLIC melding blijkt dat rondom de bestaande wegen/trottoirs zijn al kabels en leidingen aanwezig. Zowel aan het Lissebonsepad, als De Hoogte, de Kerklaan en de Hoofdstraat overlapt het tracé met meerdere bestaande kabels en leidingen. Uit onderzoek aan de Hoofdstraat is echter gebleken dat dit niet per definitie betekend dat sporen en resten geheel verstoord zijn. Daarnaast is de geplande ontgravingsdiepte van 1,0 m-mv dieper dan de normaliter aangehouden diepte van datakabels en laagspanningskabels. Dit betekent dat dieper gelegen sporen en resten mogelijk nog intact zijn.
(Selectie)advies
Vanwege de hoge verwachting op sporen en resten in het plangebied is nader onderzoek noodzakelijk in delen van het plangebied. Dit geldt voornamelijk in het centrum van ’t Zandt, rondom de kerk(wierde) en de mogelijke voormalige borg (AMK-terrein 11723). Om deze reden adviseert Antea Group een inventariserend proefsleuvenonderzoek – variant archeologische begeleiding uit te voeren in deze delen van het plangebied. Voor het Lissebonsepad geldt een middelhoge verwachting. Vanwege de geringe sleufbreedte wordt hier niet verwacht dat er een leesbaar archeologisch vlak en/of leesbare profielen kunnen worden aangelegd. Voor het perceel aan de Westerseweg 2 (AMK-terrein 6941; borg Lissebon) geldt dat het gebied al (deels) verstoord is. Hier geldt een lage verwachting. Voor deze delen van het tracé wordt géén nader archeologisch onderzoek geadviseerd ten behoeven van aan de geplande werkzaamheden. Voor een advieskaart wordt verwezen naar Afbeelding 21.
Voorafgaand aan dit onderzoek dient een door de bevoegde overheid goedgekeurd Programma van Eisen opgesteld te worden. Antea Group adviseert om hierin op te nemen dat de begeleiding ter beoordeling van de leidinggevende KNA archeoloog in overleg met het bevoegd gezag worden afgeschaald naar een extensieve begeleiding.
Dit is een advies. Het nemen van een selectiebesluit is voorbehouden aan het bevoegd gezag, in dezen de gemeente Eemsdelta. Op 8 mei 2025 heeft de adviseur van het bevoegd gezag aangegeven niet in te stemmen met het gegeven advies. Het tracé ten noorden/noordoosten van het borgterrein kan op basis van het eerdere onderzoek niet met zekerheid worden vrijgegeven. In aanvulling hierop heeft de opdrachtgever de definitieve sleufbreedte en ontgravingsdiepte doorgegeven voor het tracédeel bij de Westerweg 2 (0,4 m breed en 0,6 m-mv). Deze overschrijden de grens voor nader onderzoek ten behoeven van een omgevingsvergunning niet, waardoor de werkzaamheden kunnen worden uitgevoerd zonder nader onderzoek.
Dit rapport is goedgekeurd door het bevoegd gezag d.d 17-6-2025, in dezen de gemeente Eemsdelta.
