In opdracht van Vexpro bv heeft het onderzoeks- en adviesbureau BAAC een proefsleuvenonderzoek en een opgraving uitgevoerd in het plangebied Oranjestraat 113 te Gilze (gemeente Gilze-Rijen). De aanleiding voor het archeologisch onderzoek is de voorgenomen (her)ontwikkeling van de locatie ten behoeve van woningbouw.In augustus en oktober 2023 is een proefsleuvenonderzoek uitgevoerd waarbij twaalf proefsleuven zijn aangelegd met een totale oppervlakte van ruim 1900 m2. Tijdens het proefsleuvenonderzoek zijn sporen uit de ijzertijd, late middeleeuwen – nieuwe tijd en de Tweede Wereldoorlog aangetroffen. Twee vindplaatsen daterend in de ijzertijd zijn behoudenswaardig gewaardeerd en in november 2023 opgegraven. Hierbij zijn twee opgravingsputten aangelegd met een totale oppervlakte van ruim 1350 m2. In het centrale deel van het plangebied is een hoofdgebouw (structuur 1) uit de vroege tot midden-ijzertijd aangetroffen van het type Haps. Ten noorden hiervan was een waterput aanwezig die na gebruik is ontmanteld, waarbij de houten constructie volledig is verwijderd en de inhoud van de put helemaal vermengd is geraakt tot één rommelige vulling. In de put zijn geen dateerbare vondsten aangetroffen, waardoor het niet bekend is in welke periode de waterput in gebruik was. Ten noorden van de waterput is nog een structuur aanwezig (structuur 2). In het veld is gedacht dat dit een groot bijgebouw was dat onderdeel uitmaakte van hetzelfde erf als structuur 1, maar aan de hand van aardewerk- en 14C-dateringen blijkt de structuur in de vroege middeleeuwen (7e-8e eeuw) te dateren. Het gaat hierbij om de basisconstructie van twee staanderrijen van een oorspronkelijk drieschepig gebouw. De waterput is mogelijk ook ten tijde van dit gebouw in gebruik geweest. Dit erf maakt onderdeel uit van een grotere nederzetting die ten zuidoosten, in het plangebied Laarspad, is opgegraven. In de tweede helft van de 7e eeuw tot in de 9e eeuw bestond de nederzetting uit drie erven rondom een trapeziumvormige open ruimte.In het noordwestelijke deel van het plangebied is een tweede zone opgegraven waarbij vier spiekers en enkele andere (paal)kuilen en greppels aanwezig zijn. De spiekers dateren in de ijzertijd en zijn waarschijnlijk gelijktijdig met structuur 1 in gebruik geweest. Ten oosten van deze bijgebouwen is een greppel (S16012) aanwezig. Mogelijk vormt deze greppel de grens van het akkerareaal waarbij de opslagstructuren langs de rand van de akkers staan. In de ijzertijd was het landschap in het plangebied ingedeeld met een bewoond erf in het centrale deel met daaromheen waarschijnlijk tuinen of kleine akkertjes en ten noordwesten daarvan het akkerareaal waarlangs de opslagstructuren stonden voor de opslag van de oogst. Opvallend is de grote hoeveelheid resten van eikels die in een monster uit een paalkuil van één van de spiekers is aangetroffen. Uit de analyse blijkt dat de ijzertijdbewoners gerst verbouwden en dit aanvulden met verzamelde eikels waarvan meel werd gemaakt om deze geschikt te maken voor menselijk consumptie. Hoewel er geen aanwijzingen voor zijn aangetroffen, wordt er vanuit gegaan dat er ook vee werd gehouden. Uit het archeobotanisch onderzoek van monsters uit de vulling van de waterputten van het plangebied Laarspad is struikheidevegetatie een aanwijzing voor begrazing door vee. Verder werd gerst, rogge en mogelijk haver verbouwd en ook de restanten van hop, vlas, appel, gewone braam en erwt zijn aangetroffen. Waarschijnlijk was er sprake van moestuinen op of rond de erven en (hakvrucht)akkertjes.Na de 8e eeuw is het plangebied niet langer bewoond en ook bij de nederzetting Laarspad verschuift de bewoning in de loop van de 9e eeuw verder naar het zuiden. In de late middeleeuwen – nieuwe tijd wordt het plangebied in gebruik genomen als landbouwgebied rond de bewoningskern van Gilze. Verschillende perceelsgreppels laten zien dat het gebied verdeeld was in verschillende agrarische percelen en van oost naar west liep er over het centrale deel van het plangebied een pad of landweg. In maart 1944 is Gilze gebombardeerd door de Amerikanen die van plan waren het militaire vliegveld te raken, maar door slechte weersomstandigheden Gilze zwaar beschadigd hebben. In het plangebied zijn twee bomkraters aangetroffen.