InleidingIn opdracht van de familie Swinkels heeft BAAC (onderzoeks- en adviesbureau voor Bouwhistorie, Archeologie, Architectuur- en Cultuurhistorie) op 24 en 25 oktober 2018 een inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven uitgevoerd binnen het plangebied ‘Gasthuiskwartier: woonhuis aan de Binnendieze’ te ’s-Hertogenbosch. Dit onderzoek is op 16 tot en met 26 april 2019 opgevolgd door een opgraving. De aanleiding voor het onderzoek werdgevormd door geplande nieuwbouw.Tijdens het hier beschreven archeologisch onderzoek is de bouwput voor het toekomstige woonhuis ontgraven; er is echter nergens gegraven tot in de natuurlijke ondergrond en een deel van het bodemarchief binnen het plangebiedis dan ook in situ behouden.Het plangebied is gelegen in het historische centrum van de stad ’s-Hertogenbosch en maakt deel uit van het Gasthuiskwartier, dat zich ten noorden en westen van het plangebied uitstrekt. Ten oosten van het plangebied bevindenzich de achterterreinen van bebouwing aan de Nieuwstraat en de zuidgrens van het plangebied wordt gevormd door de Binnendieze.Geschiedenis van het plangebiedHet plangebied ligt net buiten de 13e eeuwse eerste stadsmuur.Vanaf het midden van de 14e eeuw kwam het plangebied binnen de bescherming van de tweede stadsmuur te liggen. Al iets eerder, omstreeks 1300, was direct ten oosten van het plangebied het Predikherenklooster gevestigd. Inhet westen bevond zich de Tolbrugstraat, waaraan vanaf de tweede helft van de 14e eeuw bebouwing ontstond. Ten zuiden van het plangebied bevonden zich, waarschijnlijk al vanaf de 13e eeuw, de gouvernementsgebouwen van het Hof van Brabant. Het plangebied behoorde mogelijk ook tot dit hertogelijk terrein, totdat hier in de tweede helft van de 15e eeuw het Gasthuis werd gevestigd. Ten noorden van het plangebied bevond zich tot aan de bouw van het Gasthuis een vermoedelijk nauwelijks gebruikt, laaggelegen gebied.Ter plekke van het plangebied werd volgens historische bronnen rond 1470 het tot het Gasthuis behorende nonnenhuis gebouwd, dat hier waarschijnlijk tot aan het eind van de 18e eeuw heeft gestaan. Daarna stond er een gebouw waarvan de functie onbekend is en dat rond 1910 werd vervangen door de bakkerij van het Gasthuis. De bakkerij werd in de jaren 70 van de 20e eeuw gesloopt, waarna het plangebied in gebruik werd genomen als parkeerplaats.OnderzoeksresultatenTijdens het onderzoek werd in twee boringen de natuurlijke ondergrond aangetroffen; het gaat om dekzand, mogelijk beekzand, waarop veen isgegroeid tot een hoogte van 2,50 m +NAP. Het veen toont aan dat het laaggelegen terrein op zijn minst grote delen van het jaar onder water stond.Aan de hand van vondstmateriaal kan geconcludeerd worden dat het plangebied in de 14e eeuw voor het eerst werd opgehoogd en vervolgens werd voorzien van een natuurstenen bestrating, gelegen op een hoogte van 3,80 m+NAP. In de loop van de 14e eeuw werd het plangebied nog verder opgehoogd, tot 4,20 m +NAP.Op deze ophogingen werd een groot bakstenen pand aangelegd, met een breedte van ongeveer 7 m en een gereconstrueerde lengte van 17 of zelfs 22 m. Het pand is opgebouwd uit drie of vier achter elkaar gelegen ruimtes, waarvan de meest oostelijke onderkelderd was. Het gaat om een aanzienlijk pand; hoewel de vorm afwijkt doet de omvang denken aan een stadskasteel. Het pand kan echter niet nauwkeuriger gedateerd worden dan in de (tweede helft van de) 14e eeuw óf in de (tweede helft van de) 15e eeuw. Deze onduidelijke datering zorgt ervoor dat het onbekend is met welk doel het pand is gebouwd; voorafgaand aan de vestiging van het Gasthuis of als onderdeel van het Gasthuis. Wel kan dankzij historische bronnen gesteld worden dat het pand primair, of in ieder geval vanaf omstreeks 1470 het tot het Gasthuis behorende nonnenhuis was.Nog tijdens of onmiddellijk na de bouw van het grote pand werd het plangebied fors opgehoogd tot 5,30 m +NAP. Mede omdat aan het begin van de 20e eeuw het maaiveld slechts iets hoger lag, op 5,60 m +NAP, zijn uit detussenliggende eeuwen niet heel veel archeologische sporen bewaard gebleven. In de 18e eeuw werd het voormalige nonnenhuis gesloopt óf het werd grondig verbouwd, waarbij alleen het onderkelderde deel van het middeleeuwse pandwerd gesloopt en de rest werd opgenomen in de nieuwbouw. Deze nieuwbouw bestond uit een L-vormig pand, dat is afgebeeld op de kadastrale minuut.Volgens historische bronnen was het pand de hovenierswoning bij het Gasthuis. Rond 1910 werd vervolgens dit L-vormige gebouw geheel gesloopt. Er werd binnen het plangebied een tot het Gasthuis behorende bakkerij gebouwd,waarvan de bouwtekening is overgeleverd en waarvan tijdens het onderzoek meerdere muren en een kelder zijn aangetroffen. Tegelijk met de bakkerij werd langs een groot deel van het plangebied een nieuwe kademuur aangelegd.Deze is na de sloop van het gebouw in de jaren 70 van de 20e eeuw verdwenen achter de tegenwoordige kademuur.

Inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven en opgraving