In september 2023 heeft Monumenten en Archeologie een opgraving-variant archeologische begeleiding uitgevoerd ter hoogte van Kloveniersburgwal 49 te Amsterdam in verband met de voorgenomen kelderontgraving. Voor de planlocatie gold een hoge verwachting. De vindplaats kan informatie bieden over de ontwikkeling van het oorspronkelijke veenweide buitengebied tot het huidige dicht verstedelijkt deel van de historische binnenstad. Het veldonderzoek richtte zich op de aanwezigheid van archeologische sporen en structuren die gerelateerd kunnen worden aan de gebruiksperiode van het landelijke gebied vóór 1585. Daarbij werd aandacht besteed aan de bodemopbouw en de methodiek van ophogen en bouwrijp maken, het eventueel gebruik maken van stedelijk afval in de stedelijke ophoging en de aanwezigheid van afvalkuilen, een beer- of waterput of waterkelder.
Tijdens de CT-ontgraving is vanaf een tussentijds werkvlak op NAP – 1,85 m een 2,3 m breed bodemprofiel aangelegd waarin diverse ophogingslagen zijn gedocumenteerd. Hierbij werd een depressie in het natuurlijk veen geconstateerd die voorafgaand aan het ophogen bleek te zijn dichtgestort. Net als enkele ophogingslagen bevatte ook deze vulling stadsafval met dateerbare keramiekscherven en leerfragmenten uit de periode 1375-1425. Deze vondsten vertonen grote gelijkenis met die uit het vondstcomplex Olofspoort dat als afvalstort in de stadsgracht bij de Sint- Olofspoort is gevonden en als exemplarisch kan worden beschouwd voor de materiële cultuur in Amsterdam in de periode 1375-1425
Ondanks de beperkte oppervlakte van de kelderontgraving kan, gezien het grillige verloop in het vlak, geconcludeerd worden dat de aangetroffen depressie geen gegraven sloot uit de ontginningstijd is geweest maar een natuurlijke waterloop in het veen die was ontstaan tijdens de doorbraak van de zeedijk kort voor 1380. Kort na deze doorbraak werd een inlaagdijk, de Sint- Antoniesdijk, aangelegd. In 1387 kwam, met de uitbreiding van de ‘vrijheid’ buiten de toenmalige stadsgrenzen, ook de huidige planlocatie binnen het rechtsgebied van Amsterdam te liggen.
Op het oudste historische kaartbeeld uit 1538 – het vogelvluchtschilderij van Cornelis Anthonisz.- is zichtbaar dat er in het tweede kwart van de 16de eeuw verspreid over het buitengebied aan weerszijden van de Sint-Antoniesdijk diverse activiteiten plaats vonden. Op basis van de archeologische bevindingen, namelijk de aanwezigheid van rietmatten in de dempingspakketten en de datering van het vondstmateriaal (1375-1425) uit de dempings- en ophoginslagen, kan worden geconcludeerd dat ruim voordat dit buitengebied in 1585 officieel onderdeel van het stedelijk areaal vormde het werd opgehoogd en ingericht om te kunnen worden gebruikt. Vermoedelijk werd na de aanleg van de inlaagdijk, die tevens de uitvalsweg naar Muiden en Utrecht vormde, en het verleggen van de vrijheid van de stad dit buitengebied een gunstige locatie voor het uitoefenen van diverse activiteiten. Aan de noordzijde van de dijk (de huidige Lastage) verscheen, voor zover historisch bekend, in 1404 de eerste bebouwing. Het lijkt erop dat gelijktijdig aan de zuidzijde (in de directe omgeving van de planlocatie) ook kort na 1400 de eerste activiteiten en wellicht eerste bebouwing heeft plaatsgevonden.
