In opdracht van Van der Looy projektmanagement bv heeft RAAP Archeologisch Adviesbureau in oktober-november 2009 en maart 2010 een archeologische opgraving uitgevoerd aan de Elsenewal in Nieuwstadt, gemeente Echt-Susteren. Aanleiding voor het onderzoek was het voornemen om op de locatie woningen te realiseren. Het primaire doel van deze opgraving was het veilig stellen van de wetenschappelijke informatie van deze vindplaats (behoud ex situ).Het onderzoek laat meer licht schijnen op de ontstaansgeschiedenis van Nieuwstadt. Uit archiefonderzoek blijkt dat Nieuwstadt pas in de 13e eeuw als kolonistendorp zou zijn gesticht, echter er is niets bekend van bewoning in het plangebied, of van pre-13e-eeuwse bewoning in Nieuwstadt in het algemeen. Tijdens het archeologisch onderzoek zijn in het plangebied bewoningssporen aangetroffen uit met name de Late Middeleeuwen, maar het plangebied is al in de Steentijd door de mens bezocht en was ook al in de IJzertijd gebruikt. Het is duidelijk dat de middeleeuwse gebouwen aanwezig zijn in het plangebied. Echter, hoewel (verdiepte) vloeren nog aanwezig zijn, zijn gebouwplattegronden zeer moeilijk te reconstrueren. Dit is het gevolg van het vrijwel ontbreken van enige ruimtelijke regelmaat van de sporen, waarschijnlijk veroorzaakt door een combinatie van bodemgaafheid en verbruining (vervaging van grondsporen). Toch kon een beeld worden gevormd van de laat-middeleeuwse bewoning, de bedrijfsvoering/ambachten die er zijn verricht, de watervoorziening, de inrichting van de (hypothetische) erven en de vegetatie in het plangebied en de directe omgeving van Nieuwstadt.Het aardewerk kan worden geplaatst in de perioden II, III, IV en V, en dateert rond het begin van de 13e eeuw (ca. 1200-1225/1240) tot ca. 1275-1375. De sluitingsdatum ligt in de eerste helft van de 14e eeuw.Uit het onderzoek is gebleken dat al in de late 12e eeuw sprake is van extensief menselijk gebruik van het plangebied, maar de bewoning vond op voornamelijk plaats tussen het begin van de 13e en de tweede helft van de 14 eeuw (ca. 1250 en 1375). De bewoning bestond uit zeven gebouwen, die op regelmatige onderlinge afstand lagen, waardoor er sprake lijkt van planmatig opgezette erven. Er vond veeteelt plaats en er was hooiland, maar er werden ook ambachten beoefend, getuige een smederij en een ververij. In enkele gebouwen vond ook het stremmen van melk plaats en/of vond kaasproductie plaats en/of het stremmen van melk en er werd wellicht tevens hennep en vlas geteeld en/of verwerkt, veelal voor productie van olie, linnen, touw. Enkele van deze ambachten worden ook in de historische bronnen genoemd. Het voorkomen van kookpotten wijst erop dat het niet enkele ambachtelijke gebouwen betreft, maar dat er ook werd gewoond. Dit wordt ondersteund door de grootte van enkele gebouwen. Het plangebied werd doorsneden door een weg die aansloot op de Millenerstraat in de stadskern. Daarnaast wordt het plangebied doorkruist door zes grachten en sloten met zwak stromend of stilstaand water. Die zijn vermoedelijk aangelegd door de gemeenschap als groep, en dienden voor de ontwatering van het gebied.Er kan worden verondersteld dat het water in de grachten en sloten werd gebruikt bij de verwerking van vlas en hennep en de productie van linnen en touw. Het ontbreken van waterputten duidt erop dat de watervoorziening een collectieve voorziening was, en op de erven nooit op individuele basis is gevoerd. Wellicht is dit een indicatie dat het plangebied voornamelijk een gebied was waar ambachten werden ontplooid. Er kunnen ook andere factoren aan ten grondslag liggen, zoals een verbod door de lokale heer. Na de 15e eeuw was het plangebied nog maar extensief in gebruik.Historisch onderzoek heeft tot dusver geen gegevens opgeleverd over de families en de individuele bewoners van de erven. Wel is duidelijk dat Nieuwstadt in de geschetste periode Gelders eigendom is, en dat het als een Gelderse enclave in vreemd gebied lag. Het is dan ook niet opmerkelijk dat de bloei van Nieuwstadt op hoofdlijnen overeenkomt met de laat-middeleeuwse bloei van Gelre als geheel. In dit opzicht was Nieuwstadt dus een typisch Gelderse stad, ondanks de geïsoleerde ligging. De middeleeuwse bewoning in het plangebied begint in een belangrijke periode voor Nieuwstadt, namelijk de tijd waarin stadsrechten werden verkregen. Deze nieuwe status had ook zijn weerslag op de vrijheden van de inwoners. Uit het vondstmateriaal is evenwel nauwelijks af te leiden wanneer de middeleeuwse horigen meer vrije rechten verkrijgen. Stedelijke nederzettingen uit de Late Middeleeuwen in (Zuid-)Limburg zijn niet of nauwelijks onderzocht. De specifieke ontwikkeling van Nieuwstadt kan nu beter worden geduid, doordat de wisselwerking tussen het verkrijgen van stadsrechten en economische ontwikkeling (opkomst en neergang) nu beter bekend is. Door de opgraving kunnen de ontwikkelingen van stad en platteland in de Late Middeleeuwen in Zuid-Limburg beter worden vergeleken, waardoor ook de relatie tussen beide beter kan worden begrepen.

Date: 2009-10-26

Date Submitted: 2014-04-24