Een verdronken 14e-eeuws handelskwartier van Biervliet. Een archeologische opgraving in het tracé van de N61 bij Biervliet, gemeente Terneuzen (Z.)

De resultaten van het archeologisch onderzoek zijn boven verwachting gebleken. Niet alleen is er een groot aantal grondsporen aangetroffen, waaruit ten dele de middeleeuwse inrichting van het terrein kan worden herleid, maar ook is er veel vondstmateriaal aanwezig, waaronder bijzondere metaalvondsten. Op basis van de stratigrafie en de datering van het vondstmateriaal is vastgesteld dat het gehele complex in de 14e eeuw moet worden geplaatst. Het plangebied bevindt zich direct ten zuiden van de middeleeuwse stad Biervliet, en kan waarschijnlijk worden geduid als een 14e-eeuwse stadsuitleg. Het zou dan kunnen worden gekarakteriseerd als handels- of ambachtskwartier. Het is echter niet geheel uitgesloten dat het onderzoeksterrein deel uitmaakt van een kloosterterrein (zie hieronder). In de 13e en 14e eeuw speelt Biervliet een belangrijke rol in het graafschap Vlaanderen en heeft nauwe handelsbetrekkingen met Gent en met Engeland. Het is een bloeiende en dynamische handels- en nijverheidsstad met visserij, handel en grootschalige moernering voor brandstof en zout. Handelsproducten zijn onder andere zout, maar ook laken, vervaardigd uit onder andere Schotse en Spaanse wol (Van den Bossche & Willemsen 2010, pp. 27–53). De activiteiten in de opgegraven stadsuitleg komen tot een einde als Biervliet wordt getroffen door een reeks stormvloeden. Het is waarschijnlijk dat de zware stormvloed van de winter 1375–1376 desastreus is en het einde markeert voor de activiteiten in deze stadsuitleg. Er zijn echter ook overstromingen in 1394, 1396, 1398 en de Sint-Elizabethsvloed van 1404. Archeologisch is niet aantoonbaar welke van deze stormvloeden noodlottig is geweest voor de middeleeuwse stadsuitleg. Zoals gezegd is het theoretisch mogelijk dat het onderzoeksterrein is gelegen op een kloosterterrein. Nagtglas (1880, p. 586) noemt in zijn beschrijving van Oud Biervliet . . . Er waren minstens drie kloosters als binnen de stad het Huis van de H. Elizabeth en het klooster der H. Maria Magdalena en buiten de wallen dat der Guillemieten. . . . De exacte locatie van het klooster van de Wilhelmieten (Guilielmieten, Wilhelminen) is niet bekend. Meestal wordt het gesitueerd bij Biervliet (buiten de wallen), maar ook wel in de omgeving van Boekhoute, Watervliet of Bassevelde (De Die 1968). Het klooster der Wilhelmieten wordt in 1249 gesticht op verzoek van zeven monniken uit Baseldonck (N.-Br.), onder leiding van Hugo van Antwerpen. Gravin Margaretha van Constantinopel begunstigt het klooster onder andere met giften van grond. De teloorgang van het complex wordt gekoppeld aan de stormvloeden van 1375–1376 of 1404 (Van den Bossche & Willemsen 2010, pp. 36–37). De Die (1968) beschrijft dat als gevolg van de geweldige watervloeden van 1375–1376 het klooster omstreeks het jaar 1395 naar Brugge wordt overgebracht.1 Aangezien er geen eenduidig bewijs is voor de locatie van het bewuste Wilhelmieter klooster, wordt er de voorkeur aan gegeven om het onderzoeksterrein te duiden als een 14e-eeuwse stadsuitleg, en wel een handels- of ambachtskwartier. Op grond van de ruimtelijke verspreiding van de waterlopen is de inrichting van de stadsuitleg gereconstrueerd. Deze bestaat vermoedelijk uit vier kwadranten, omgeven door een gracht en van elkaar gescheiden door kanalen. Het noordwestelijke kwadrant wordt gekenmerkt door een aantal parallelle sloten en met name in het noordelijk deel ook een grote hoeveelheid ondiepe kuilen. Deze sporen wijzen erop dat dit deel waarschijnlijk een off-site-areaal betreft. De gereconstrueerde langgerekte percelen kunnen zijn benut als akker- of weiland. De meeste kuilen zijn afvalkuilen en in één van de sloten is een opvallende dump van huishoudelijk afval. Het noordoostelijke kwadrant is niet opgegraven, maar gezien het feit dat alle sloten eindigen aan de oostkant, heeft dit kwadrant waarschijnlijk een andere functie. De dump met huisafval in één van de sloten suggereert bewoning in het noordoostelijk kwadrant, maar dit kan niet nader worden onderbouwd. Het zuidwestelijke kwadrant lijkt te zijn verdeeld in twee min of meer rechthoekige percelen. Dit kwadrant is echter maar voor een zeer klein deel opgegraven. De vondst van bakstenen in de vorm van ezelsruggen suggereert dat hier een gebouw of een tuin- of fruitmuur kan hebben gestaan. Het zuidoostelijke kwadrant, tot slot, wordt gekenmerkt door tenminste twee bakstenen gebouwen en tenminste één kademuur. Van deze gebouwen resteert alleen de fundering. De functie van de gebouwen kan niet worden vastgesteld. Het kunnen woonhuizen zijn, maar het is zeker niet uitgesloten dat het pakhuizen betreft. Hiervoor pleit enerzijds de ligging direct aan één van de kanalen, met aangrenzend tenminste één kademuur. Hierdoor zijn de gebouwen uitstekend bereikbaar per schip. Het tweede argument betreft de vondst van een groot aantal lakenloden, waaronder enkele ongebruikte, alsmede lakenloden waarop de naam ‘Biervliet’ expliciet wordt vermeld. Dit wijst erop dat in de nabije omgeving sprake was van lakenproductie. Het is zeer aannemelijk dat dit laken werd opgeslagen in pakhuizen, alvorens het werd verhandeld. Overigens is de afbeelding van een kogge op verschillende lakenloden een duidelijke aanwijzing voor transport per schip. Bovendien bevat het zegel van Biervliet rond 1300 uitsluitend een kogge, wat verwijst naar de belangrijke rol in de handel (Van den Bossche & Willemsen 2010, p. 25).

Identifier
DOI https://doi.org/10.17026/dans-z8q-z3wm
PID https://nbn-resolving.org/urn:nbn:nl:ui:13-tpc0-4r
Metadata Access https://easy.dans.knaw.nl/oai?verb=GetRecord&metadataPrefix=oai_datacite&identifier=oai:easy.dans.knaw.nl:easy-dataset:53943
Provenance
Creator Lenting, J.J.; Ufkes, A.
Publisher ARC bv
Contributor Blom, M.C.; Buitenhuis, H.; Veldhuis, J.R.; Wojciechowska-Treder, K.M.; ARC bv
Publication Year 2013
Rights info:eu-repo/semantics/openAccess; License: http://creativecommons.org/publicdomain/zero/1.0; http://creativecommons.org/publicdomain/zero/1.0
OpenAccess true
Representation
Language Dutch; Flemish
Resource Type Dataset
Format application/pdf; application/msword; text/html; image/jpeg; csv spreadsheets; mid/mif gis files
Discipline Ancient Cultures; Archaeology; Humanities
Spatial Coverage (3.684 LON, 51.323 LAT); N61 Biervliet; Biervliet; Gemeente Terneuzen; Zeeland; 54B