In opdracht van Stadsontwikkeling van de gemeente Rotterdam heeft de afdeling Archeologie van de gemeente Rotterdam (BOOR) in februari en maart 2017 een verkennend inventariserend veldonderzoek uitgevoerd in het onderzoeksgebied Eilanden van IJsselmonde te Rotterdam. In totaal zijn verspreid over het onderzoeksgebied twaalf mechanische boringen verricht. Er is geboord vanaf het maaiveld tot maximaal 19,31 m - NAP (17,60 m - mv). Voorafgaand aan het veldonderzoek is voor het onderzoeksgebied een bureauonderzoek uitgevoerd. Het onderzoek is verricht, omdat bij de geplande woningbouw grondwerkzaamheden zullen worden uitgevoerd. Indien archeologische waarden aanwezig zijn, kunnen deze hierbij worden aangetast of vernietigd.
Uit het bureauonderzoek, waarbij onder meer is gekeken naar de historische situatie, de bodemopbouw ter plaatse en de bekende archeologische waarden in (de omgeving van) het plangebied, komt naar voren dat tijdens het eerder uitgevoerde onderzoek de aanwezigheid van archeologische resten uit de Swifterbantcultuur (5000-3500 voor Chr.) uit het Vroeg- en Midden-Neolithicum is vastgesteld. De resten zijn op het hoogste gedeelte van een rivierduin aangetroffen, grofweg tussen 4 en 4,5 m - NAP. Aanwijzingen voor jongere archeologie werden niet aangetroffen, de verwachting voor het aantreffen hiervan is dan ook laag. Voor wat betreft de flanken en lager gelegen arealen van het rivierduincomplex geldt nog steeds een hoge tot zeer hoge archeologische verwachting voor de aanwezigheid van archeologische resten uit het Mesolithicum. Deze diepere niveaus werden namelijk niet bereikt tijdens het voorgaande onderzoek (boringen en gravend onderzoek). Resten uit het Neolithicum en later worden op de diepere delen overigens niet verwacht; de flanken van het duingebied waren toen al bedekt door jongere afzettingen.
Uit het verkennend inventariserend veldonderzoek blijkt dat in de nu gezette twaalf boringen de diepst aangeboorde afzettingen in het onderzoeksgebied bestaan uit rivierafzettingen van de Rijn en de Maas die gerekend worden tot de Formatie van Kreftenheye. De top van het pakket is aangetroffen op een minimale diepte van 14,52 m - NAP (12,74 m - mv). Naar boven toe gaan de rivierafzettingen geleidelijk over in een pakket vroegholocene afzettingen vermoedelijk behorend tot de Formatie van Kreftenheye, ‘onderste’ Laag van Wijchen. Vanaf een minimale diepte van 13,83 m - NAP (12,05 m - mv) zijn in alle boringen, met uitzondering van boring 3, 6 en 8, deze afzettingen aangeboord. Verspreid over het onderzoeksgebied is in de boringen 1 en 6 t/m 12 een pakket zand geïnterpreteerd als rivierduinafzettingen behorend tot de Formatie van Boxtel, Laagpakket van Delwijnen aangeboord. De waargenomen maximale diepte van de top van het pakket bedraagt 13,68 m - NAP (11,90 m - mv) in boring 10. De waargenomen minimale diepte van de top bedraagt 5,44 m - NAP (4,00 m - mv) in boring 6. Ter hoogte van boringen 2, 3, 4 en 5 zijn de zandige afzettingen volledig geërodeerd door toedoen van de erosieve werking van een geul behorend tot de Formatie van Echteld. De top van het pakket kan opgevat worden als het oude oppervlak waarin zich een bodem heeft ontwikkeld. In boringen 6, 9, 11 en 12 zijn in dit niveau fragmenten houtskool en/of vuursteentjes gevonden. De waargenomen dikte van het totale pakket bedraagt maximaal 800 cm in boring 7 en minimaal 15 cm in boring 10. In vier boringen is op de rivierduinafzettingen een gemiddeld 42 cm dikke laag Basisveen aangetroffen. In boringen 2 t/m 8 is deze laag afwezig. In boring 12 ligt het pakket op een laagje klei van de Formatie van Echteld. De top is waargenomen op een minimale diepte van 8,98 m - NAP (7,70 m - mv). Vanaf een minimale diepte van 8,69 m - NAP (7,00 m - mv) is in vier boringen een geul waargenomen, in boringen 2, 3, 4 en 5. De geul is 6,07 m diep in boring 2 en de diepte loopt op tot 7,55 m in boring 3. Het pakket kan geïnterpreteerd worden als geulafzettingen behorend tot de Formatie van Echteld. Direct op het basisveen is, vanaf een minimale diepte van 8,28 m - NAP (7,00 m - mv) een pakket klei aangeboord. Alleen in boringen 1 en 9 t/m 12 is de onderzijde van het pakket aangetroffen. Het pakket kan geïnterpreteerd worden als zoetwatergetijdenafzettingen (overwegend fluviatiel) behorend tot de Formatie van Echteld. De diepteligging van de top van het kleipakket varieert sterk. In de boringen 9 en 10 is op bovengenoemd pakket klei veen aangetroffen. De top is in het huidige onderzoek niet gedocumenteerd, aangezien de meters bovenop dit pakket niet bemonsterd zijn. Het veen is waargenomen vanaf 8,78 m - NAP (7,00 m - mv) in boring 10 en vanaf 7,74 m - NAP (6,00 m - mv) in boring 9. Het veen wordt gerekend tot de Formatie van Nieuwkoop. Alleen van boring 7 zijn de bovenste meters ook bemonsterd, maar daar bestaat de bovenste bodemlaag uit een (sub)recent opgebracht en/of geroerd pakket met een dikte van 500 cm.
In de zeefresiduen van de boringen 6 en 8 aan de rand van het hoge gedeelte van het duin en in de boringen 9, 11 en 12 op de veel dieper gelegen flanken, zijn in de top van het zand en/of in de basis van het veenpakket hier direct boven, fragmenten houtskool aangetroffen. In de boringen 6 en 9 is behalve het houtskool ook een vuursteenfragmentje aangetroffen in de top van de rivierduinafzettingen. In boring 4 zijn in de geulafzettingen houtskoolfragmenten aangeboord. Om de ouderdom van het aangetroffen verkoolde materiaal te kunnen bepalen is een 14C-onderzoek uitgevoerd. Hiervoor is materiaal geselecteerd uit boringen 9, 11 en 12. Het aangetroffen materiaal kan worden gedateerd in het Atlanticum (Laat Mesolithicum). Opvallend is dat het 14C-monster uit boring 9 resulteerde in een gekalibreerde datering van 8640-8465 cal BC (GrM11129). Dit plaatst het geselecteerde materiaal uit deze boring zelfs al in het Preboreaal (Vroeg Mesolithicum).
Gelet op het bovenstaande moet geconcludeerd worden dat in het onderzoeksgebied ‘Eilanden van IJsselmonde’ archeologische resten zijn aangetroffen die kunnen duiden op menselijke activiteiten in het verleden. De resten zijn gevonden aan de rand van de duintop, maar nadrukkelijk ook op de diepere flanken van de rivierduinafzettingen. De dieper gelegen resten zijn gedateerd in het Laat Mesolithicum en éénmaal in het Vroeg Mesolithicum. Dit laatste is een voor de bewoningsgeschiedenis belangrijk en nieuw gegeven. De archeologische resten in de diepte worden in het plangebied uitsluitend verstoord door nieuw aan te brengen heipalen. De archeologische waarden gaan daarbij slechts zeer gedeeltelijk verloren. Toekomstig onderzoek blijft goed mogelijk. Een nieuw gegeven is nog dat duidelijk is geworden dat zich ten tijde van het gebruik van de eerder op het rivierduin ontdekte vindplaats uit circa 4600 voor Christus (Swifterbant cultuur) aan de noordzijde een (geheel of gedeeltelijk verlande) rivierarm bevond.
Op grond van het bureauonderzoek en het verkennend inventariserend veldonderzoek luidt de aanbeveling voor het onderzoeksgebied Eilanden van IJsselmonde te Rotterdam dat er geen voorzieningen hoeven te worden getroffen om archeologische waarden te behouden of te ontzien. Zonder verder archeologisch onderzoek kan worden gestart met de voorgenomen werkzaamheden.
