In opdracht van de gemeente Vaals heeft het onderzoeks- en adviesbureau voor Bouwhistorie, Archeologie, Architectuurhistorie en Cultuurhistorie (BAAC bv) een Inventariserend Veldonderzoek door middel van Proefsleuven (IVO-P) uitgevoerd te Vijlen (gemeente Vaals), plangebied Vijlen Zuidoost. Door de geplande bestemmingswijziging ten behoeve van woningbouw worden eventueel aanwezige archeologische waarden in het plangebied bedreigd.
Het besluit tot het uitvoeren van het archeologisch onderzoek is genomen door de bevoegde overheid, in deze de gemeente Vaals, op grond van de resultaten van een in 2009 door RAAP uitgevoerd verkennend bureau- en booronderzoek. Op grond van de resultaten van dit onderzoek kon niet worden uitgesloten dat zich dat binnen het plangebied een archeologische vindplaats bevond. Het werd mogelijk geacht dat zich binnen het plangebied resten bevonden van bewoning uit de periode neolithicum tot de nieuwe tijd. Daarom is geadviseerd in het plangebied nader archeologisch onderzoek uit te voeren, met uitzondering van het meest zuidelijke deel. Dit advies is door de bevoegde overheid overgenomen. Vervolgens heeft de gemeente Vaals BAAC bv opdracht verleend tot het uitvoeren van een Inventariserend Veldonderzoek door middel van Proefsleuven. Dit onderzoek is uitgevoerd van 20 tot 22 juli 2009.
Het veldwerk is uitgevoerd door A. ter Wal (projectleider), L. Dentener (veldtechnicus) en M. Bot (veldarcheoloog) allen werkzaam bij BAAC bv.
Uit het onderzoek is gebleken dat de bodem op het onderzoeksterrein bestaat uit zogenaamde kleefaarde dan wel vuursteeneluvium, beide een verweringsproduct van de in de diepere ondergrond aanwezige kalksteen (mergel). Onder de bouwvoor heeft zich, waarschijnlijk door inspoeling van kleideeltjes, een Bt-horizont ontwikkelt. Plaatselijk is deze horizont verdwenen, vermoedelijk door erosie. Rond werkput 1 bevindt zich direct onder de bouwvoor een ophogingspakket, mogelijk opgebracht om een voorheen in het terrein aanwezige steilrand uit te vlakken. Dit ophogingspakket is bij het booronderzoek vermoedelijk geïnterpreteerd als colluvium.
Gedurende het onderzoek is slechts één met zekerheid antropogeen spoor aangetroffen; in werkput 3 is een grote rechthoekige kuil aangetroffen met in de vulling vrij veel houtskool en verbrand leem. Van de kuil resteerde nog slechts de onderkant tot een diepte van enkele centimeters. Vondsten zijn in de kuil niet aangetroffen. De datering en functie van de kuil is onduidelijk.
Een aantal met veel vuursteen gevulde banen aangetroffen in de werkputten 1, 2, 4 en 7 zijn vermoedelijk een gevolg van erosie. In één van deze banen (spoor 1 in werkput 1) is wel een aantal fragmenten handgevormd aardewerk aangetroffen. Dit aardewerk kan slechts globaal in de periode neolithicum-ijzertijd gedateerd worden. Vergelijkbaar aardewerk is ook bij de aanleg van werkput 7 aangetroffen.
Aan het oppervlak zijn verspreid over het terrein vier vuurstenen artefacten aangetroffen. Het betreft een kern vervaardigd van een geslepen bijlfragment, een geretoucheerde kling, een gebroken afslag en een kernvernieuwingsstuk. De artefacten zijn vervaardigd van Rijckholt en Belgische vuursteen. Zij kunnen globaal in het neolithicum gedateerd worden.
Geconcludeerd kan worden dat op het onderzoeksterrein in slechts zeer beperkte mate archeologische resten zijn aangetroffen. Op grond van het enkele grondspoor en de kleine hoeveelheid vondstmateriaal kan hoogstens gesteld worden dat in het verleden in de omgeving van het onderzoeksgebied wel activiteiten hebben plaatsgevonden. De aard en de precieze locatie waar deze activiteiten plaatsvonden blijft onduidelijk. De geringe resterende diepte van het grondspoor en de aanwezigheid van vondstmateriaal in de bouwvoor wijst erop dat de bodem tot op zekere diepte verstoord is. Het geringe aantal vondsten maakt het echter onwaarschijnlijk dat zich binnen het onderzoeksgebied een vindplaats heeft bevonden. De aanzienlijke helling van het terrein, gemiddeld 6,4 %, maakte het terrein waarschijnlijk minder geschikt voor gebruik.
