In opdracht van de gemeente ’s-Hertogenbosch heeft BAAC (onderzoeks- en adviesbureau voor Bouwhistorie, Archeologie, Architectuur- en Cultuurhistorie) tussen 10 en 27 januari 2012 een inventariserend veldonderzoek uitgevoerd rond het Vonk en Vlamterrein, gelegen in het historische centrum van ’s-Hertogenbosch. Het onderzoek vond plaats in het kader van de planvorming rond een ondergrondse parkeergarage.
Het plangebied bevindt zich ter plekke van de vestingwerken in het zuiden van het historische centrum van de stad ’s-Hertogenbosch. Binnen de stadsmuur bevindt zich de Casinotuin, een park aan de westkant van het Nachtegaalslaantje. Hier is een voetgangerstunnel naar de toekomstige parkeergarage net buiten de stadsmuur gepland. Op historische plattegronden is de locatie van het park grotendeels als onbebouwd aangegeven, met uitzondering van bebouwing langs de westzijde van het Nachtegaalslaantje. De tunnel zou door de middeleeuwse stadsmuur naar de parkeergarage moeten leiden. De ondergrondse parkeergarage is gepland aan de veldzijde van de stadsmuur, ter plekke van de voormalige stadsgracht; het huidige Vonk en Vlamterrein. De toegang voor auto’s is gepland binnen bastion Baselaar, een 17de-eeuws bastion aan de oostkant van het onderzoeksgebied.
In diverse boringen is de natuurlijke ondergrond aangetroffen. Tot een hoogte van gemiddeld 0,20 m +NAP bestaat de ondergrond uit Pleistoceen dekzand. Het zand is lemig en verspoeld, wat erop wijst dat het vanaf een hoger gelegen gedeelte van het landschap in het laaggelegen plangebied is gespoeld. Op het dekzand heeft zich een pakket veen gevormd tot een hoogte van 2,30 m +NAP. De aanwezigheid van het veen toont aan dat het plangebied een van nature laaggelegen terrein is en gedurende een groot deel van het jaar, of zelfs voortdurend onder water stond.
Zone 1: de stadsgracht
Tijdens het onderzoek konden twee doorsneden van de stadsgracht worden gereconstrueerd. Hieruit bleek dat van de oorspronkelijke grachtvulling uitsluitend een sliblaag met een dikte van enkele decimeters resteert. De breedte van de gracht bedraagt 25 tot 30 m. Het diepste punt is gelegen op 0,30 m +NAP, wat betekent dat de gracht hier zo’n 2 m diep was. In de boringen kon geen fasering in de gracht worden herkend.
Zone 2: de stadsmuur en aarden wal
Binnen het plangebied werd rond 1400 de tweede stadsmuur aangelegd. Dit is later dan elders in de stad, waar de tweede ommuring in de periode 1300-1350 werd voltooid. Mogelijk vond men een tijdlang dat het drassige terrein In opdracht van de gemeente ’s-Hertogenbosch heeft BAAC (onderzoeks- en adviesbureau voor Bouwhistorie, Archeologie, Architectuur- en Cultuurhistorie) tussen 10 en 27 januari 2012 een inventariserend veldonderzoek uitgevoerd rond het Vonk en Vlamterrein, gelegen in het historische centrum van ’s-Hertogenbosch. Het onderzoek vond plaats in het kader van de planvorming rond een ondergrondse parkeergarage.
Het plangebied bevindt zich ter plekke van de vestingwerken in het zuiden van het historische centrum van de stad ’s-Hertogenbosch. Binnen de stadsmuur bevindt zich de Casinotuin, een park aan de westkant van het Nachtegaalslaantje. Hier is een voetgangerstunnel naar de toekomstige parkeergarage net buiten de stadsmuur gepland. Op historische plattegronden is de locatie van het park grotendeels als onbebouwd aangegeven, met uitzondering van bebouwing langs de westzijde van het Nachtegaalslaantje. De tunnel zou door de middeleeuwse stadsmuur naar de parkeergarage moeten leiden. De ondergrondse parkeergarage is gepland aan de veldzijde van de stadsmuur, ter plekke van de voormalige stadsgracht; het huidige Vonk en Vlamterrein. De toegang voor auto’s is gepland binnen bastion Baselaar, een 17de-eeuws bastion aan de oostkant van het onderzoeksgebied.
In diverse boringen is de natuurlijke ondergrond aangetroffen. Tot een hoogte van gemiddeld 0,20 m +NAP bestaat de ondergrond uit Pleistoceen dekzand. Het zand is lemig en verspoeld, wat erop wijst dat het vanaf een hoger gelegen gedeelte van het landschap in het laaggelegen plangebied is gespoeld. Op het dekzand heeft zich een pakket veen gevormd tot een hoogte van 2,30 m +NAP. De aanwezigheid van het veen toont aan dat het plangebied een van nature laaggelegen terrein is en gedurende een groot deel van het jaar, of zelfs voortdurend onder water stond.
Zone 1: de stadsgracht
Tijdens het onderzoek konden twee doorsneden van de stadsgracht worden gereconstrueerd. Hieruit bleek dat van de oorspronkelijke grachtvulling uitsluitend een sliblaag met een dikte van enkele decimeters resteert. De breedte van de gracht bedraagt 25 tot 30 m. Het diepste punt is gelegen op 0,30m +NAP, wat betekent dat de gracht hier zo’n 2 m diep was. In de boringen kon geen fasering in de gracht worden herkend.
Zone 2: de stadsmuur en aarden wal
Binnen het plangebied werd rond 1400 de tweede stadsmuur aangelegd. Dit is later dan elders in de stad, waar de tweede ommuring in de periode 1300-1350 werd voltooid. Mogelijk vond men een tijdlang dat het drassige terrein voldoende bescherming bood, of vond men het aanvankelijk te lastig in het dikke veenpakket een muur aan te leggen. De muur is opgebouwd uit een schildmuur en voorzien van poeren en weergangsbogen. In de boogdelen zijn schietgaten opgenomen. De stadsmuur heeft een tijdlang in een zeer natte omgeving gestaan; het laaggelegen terrein werd na de bouw van de muur niet direct opgehoogd. Het is niet duidelijk hoe de muur vanuit de stad bereikt kon worden, laat staan het niveau van de schietgaten. Mogelijk bleef hiervoor een deel van de bouwsteiger in gebruik. Het vondstmateriaal geeft aan dat er nabij de muur mogelijk voor het eerst rond 1500 werd opgehoogd, tot 4,50 m +NAP. In de loop van de 16de eeuw werd een aarden wal tegen de muur aangelegd; mogelijk gebeurde dit net als elders in de stad rond het midden van de 16de eeuw, in of kort na de periode 1542/1543.
Zone 3: bastion
Baselaar In bastion Baselaar werd uitsluitend bastionvulling aangetroffen, van 5,30 m +NAP tot net onder het huidige maaiveld. In geen van de 102 boringen werden skeletresten aangetroffen; er lijken buiten het eerder onderzochte massagraf geen verdere begravingen te hebben plaatsgevonden.
Zone 4: de Casinotuin
De huidige Casinotuin is eeuwenlang een nat gebied binnen de stadsmuren geweest. Het is niet duidelijk hoe de stadsmuur vanuit dit gebied bereikt kon worden, want het moet altijd of een groot deel van het jaar onder water hebben gestaan. Het werd waarschijnlijk pas in de 18de eeuw voor het eerst opgehoogd, tot slechts 3,30 m +NAP, waardoor het bij hoog water nog steeds een drassig gebied bleef. In de 19de eeuw werd er in fasen opgehoogd tot net onder het huidige maaiveld.
