ADC ArcheoProjecten heeft twee opgravingen uitgevoerd in het plangebied Loovelden te Huissen. Het plangebied is de afgelopen jaren in delen ontwikkeld voor woningbouw. Het onderhavig deelgebied ligt ingeklemd tussen de Loostraat en de Keizersallee. De laatste vormt ook de oostelijke begrenzing van het plangebied alwaar in 2008 het onderzoek naar een Romeinse nederzetting heeft plaatsgevonden. In het westen ligt plangebied Zeegbos en bevinden zich delen van het plangebied Loovelden die reeds ontwikkeld zijn. Ook hier heeft de afgelopen jaren uitvoerig archeologisch onderzoek plaatsgevonden.
Daar het gehele plangebied Loovelden is opgehoogd met de bedoeling de archeologische waarden te beschermen zodat alleen diepere ontgravingen schade zouden toebrengen, zijn in eerste instantie alleen de riooltracés opgegraven. De opgraving in het kader van de rioolsleuven heeft duidelijk gemaakt dat er sprake is van een vindplaats van nationaal belang. Hierdoor is door de gemeente Lingewaard het besluit genomen dat de verstoring door heipalen en mogelijk door verblauwing niet acceptabel is, waardoor een opgraving van het gehele bedreigde deel van het grafveld noodzakelijk bleek. Dit is gebeurd in samenwerking met leden van de AWN en de Historische kring Huessen.
Inhoudelijk gezien vormen de onderzoeksresultaten een schakel tussen de bekende vindplaatsen ten oosten en westen van de nu onderzochte vindplaatsen B en C. Direct ten oosten zijn op vindplaats D de restanten van een Romeinse nederzetting blootgelegd. Een combinatie van sporen (V-vormige greppel), vondsten (militaria) alsmede de datering (een nieuw ontwikkelde nederzetting met een startdatum in de tweede helft van de 1e eeuw) en aanwijzingen voor paardenfok, heeft de onderzoekers ertoe gebracht deze nederzetting een bijzondere functie toe te dichten. Daar de vindplaatsen in het plangebied Loovelden allen gelegen zijn langs de limesweg die mogelijk grofweg het tracé van de huidige Loostraat volgt, is gedacht aan een zogenaamde statio. Een soort rust- en paardenwisselplaats langs de belangrijkste landroute langs de rijksgrens.
Naar het westen liggen ook diverse bewoonde terreinen. De exacte aard van deze vindplaatsen is niet altijd achterhaald. In het gebied komen zowel nederzettingen met een inheems als een meer geromaniseerd karakter voor. De eerste dateren veelal al uit de 1e eeuw v. Chr. en kennen een bewoningscontinuïteit tot in de 3e eeuw. De tweede zijn ‘gesticht’ gedurende de Romeinse tijd en zijn mogelijk in verband te brengen met terugkerende veteranen die in het Romeinse leger gediend hebben.
In hoeverre we echter met strikt gescheiden vindplaatsen te maken hebben is nog maar de vraag.
Vermoedelijk gingen de bewoonde terreinen in elkaar op en vormden ze feitelijk een langdurig bewoond lint aan weerszijden van het grafveld.
Voor vindplaats C kan beargumenteerd worden dat het tot de zogenaamde ‘nieuwe nederzettingen’ behoort. De nederzetting ligt op steenworp afstand van vindplaats D (de vermoede statio) en het valt ook zeker niet uit te sluiten dat beide vindplaatsen (C en D) feitelijk tot dezelfde nederzetting behoren, die dan uit verschillende elementen bestond. Op de vindplaats zijn de restanten van tenminste twee boerderijen aangetroffen. Van een derde erf is alleen het achtererf blootgelegd. Dit deel was vermoedelijk als activiteitenzone ingericht. De aangetroffen bewoningssporen vertegenwoordigen zeer waarschijnlijk maar een klein percentage van de complete nederzetting.
Tegelijkertijd ligt vindplaats C op steenworp afstand van het grafveld alwaar bewoning in de Late IJzertijd is aangetoond. Het kan dus ook goed zijn dat de bewoning op vindplaats C zich wel degelijk heeft ontwikkeld vanuit een kleine nederzetting die reeds in de IJzertijd bestond.
Kortom: hoewel we in dit rapport regelmatig spreken over diverse nederzettingen aan weerszijden van het grafveld, moeten we dit niet als strikt gescheiden (niet in tijd en ook niet in ruimte) woonkernen zien. Het gaat eerder om een uitgestrekt gebied waarin gedurende enkele eeuwen diverse erven hebben gelegen. Welke daarvan exact gelijkertijd hebben bestaan en zodoende tot een nederzetting gebombardeerd mogen worden is niet precies duidelijk.Op vindplaats B (grafveld) zijn drie afzonderlijke perioden vertegenwoordigd. In de Late IJzertijd/ Vroeg-Romeinse tijd wordt deze zone nog bewoond, getuige de aanwezigheid van een huisplattegrond, sporen en een loopniveau met veel vondstmateriaal. Zo ongeveer halverwege de 1e eeuw n. Chr. is het terrein in gebruik genomen als centraal grafveld voor de ‘nederzettingen’ E, A, C en D. Dit grafveld is aangelegd direct ten zuiden van een weg of pad, dat de bewoonde erven onderling verbond. Het grafveld is daarmee aangelegd nadat de inrichting van de grensstreek met een limesweg en daaraan gelegen castella en andersoortige nederzettingen (zowel civiel als militair) vorm had gekregen. Daarmee valt dan ook niet uit te sluiten dat het grafveld een (deels) militair karakter heeft gehad. In de lengterichting (parallel aan de weg) is het grafveld zeker 300 meter lang. De exacte breedte is tijdens onderhavig onderzoek niet vastgesteld maar heeft naar schatting 45 meter bedragen. Binnen het onderzochte deel van het grafveld zijn 128 grafmonumenten aangetroffen, bestaande uit feitelijke graven (met crematieresten) of uit randstructuren zoals kringgreppels die het vermoeden wekken dat er een graf aanwezig is geweest.
Het onderzoek naar het grafveld van Huissen heeft een enorme schat aan informatie opgeleverd door onder meer de vondst van een zeer rijk elitegraf en vele bijzondere, van andere rurale grafvelden afwijkende grafgiften. Het rijkste graf bleek te zijn aangelegd in een grafkamer die uit twee afzonderlijke compartimenten bestond. In het ene compartiment lagen de feitelijke crematieresten en een scala aan grafgiften van aardewerk, glas en brons. In het andere compartiment lag een deel van de brandstapelresten in combinatie met op de brandstapel meegegeven goederen en voedsel. Mogelijk werden deze elementen op een aparte brandstapel verbrand. Tenslotte stonden er op het deksel van de grafkamer nog meer grafgiften.
Het bijzondere graf en de gegevens die het onderzoek te Huissen hebben opgeleverd, hebben het onderzoek naar het crematieritueel in de Romeinse tijd een nieuwe impuls gegeven en daarmee kunnen we zeggen dat de grafkamer van Huissen letterlijk een schatkamer is geworden.
Het grafveld is tenminste vanaf het begin van de 1e eeuw tot het midden van de 4e eeuw in gebruik geweest en sluit daarmee aan op de dateringen van de rondom gelegen bewoonde erven. Er zijn duidelijke aanwijzingen dat deze tot ver in de 3e eeuw in gebruik zijn geweest, maar het kleinschalige onderzoek op de nederzettingsterreinen laat het aantonen of uitsluiten van bewoningshiaten niet toe.
Hoe het ook zij, de bewoners van de vindplaatsen langs de Loostraat zijn onlosmakelijk verbonden geweest met de overige ‘bewoners’ van de limeszone en dat heeft tot een redelijke mate van welvaart gezorgd. Of het nu rechtstreeks door een functie in het leger of lokale bestuur is geweest of door handel in goederen of diensten, sommige leden van de rurale bevolking konden duidelijk boven de middelmaat uitstijgen. Dit werd door de nabestaanden duidelijk geuit in het rijke en weldadige grafritueel dat in deze rapportage gepresenteerd wordt.
Een ander opmerkelijk gegeven is de weer ingebruikname van een deel van het grafveld als woonerf.
Hoewel de sporen van dit erf, met o.a. een huisplattegrond, een waterput en een spieker nauwelijks goed te dateren zijn, kan vanwege de stratigrafische ligging met zekerheid gesteld worden dat deze na het dan overspoelde grafveld dateren.
