Inleiding In opdracht van het Waterschap Roer en Overmaas (thans Waterschap Limburg) zijn diverse herinrichtingsmaatregelen in het beekdal van de Geleenbeek nabij Munstergeleen (gemeente Sittard-Geleen) archeologisch begeleid door RAAP. Het gaat hierbij om highlight 18 van het project Corio Glana. Daarnaast werden ook gelijktijdig aan de herinrichtingswerkzaamheden, op verzoek van de gemeente Sittard-Geleen, de aanleg van een nieuwe riool en bergbezinkbassin archeologisch begeleid. Een bekende vindplaats in het plangebied, een mogelijke Romeinse afvaldump, werd tevens alvorens de civiele werkzaamheden werden uitgevoerd, middels proefsleuvenonderzoek onderzocht. Voorafgaand aan de begeleiding is een Plan van Eisen opgesteld voor het archeologisch veldonderzoek dat is goedgekeurd door de gemeente SittardGeleen. Het veldwerk vond gefaseerd plaats in de periode juli 2016 tot juni 2017.

Het archeologisch onderzoek betreft dus een archeologische begeleiding van de inrichtingswerkzaamheden. Dit betekent dat alleen dat deel archeologisch wordt onderzocht dat door de werkzaamheden wordt verstoord. Hierdoor was het archeologisch onderzoek in oppervlakte beperkt waardoor het karakter van de aangetroffen archeologische vindplaatsen zich vaak lastig laten duiden. Ondanks deze beperkingen is toch heel wat informatie inzake de (hier toch wel rijke) bewonings- en gebruiksgeschiedenis verkregen.

Resultaten Tijdens het archeologisch onderzoek zijn op tien locaties archeologische vindplaatsen aangetroffen. Deze dateren uit de Vroege t/m Midden-IJzertijd, Romeinse tijd en Vroege t/m Volle Middeleeuwen, en betreffen zowel nederzettingsresten als beekdalgerelateerde vindplaatsen. Er zijn in het plangebied geen aanwijzingen gevonden voor de aanwezigheid van nederzettingen die dateren vóór de IJzertijd. Losse vondsten uit het Neolithicum, kunnen als zwerfvuil beschouwd worden van de neolithische nederzettingen die aanwezig zijn hoger op de lösswand. Het lager gelegen beekdal was wellicht in gebruik voor andere doeleinden (zoals jacht, watervoorziening, afvaldumps).

Bewoningsresten zijn wel aangetroffen voor de periode Vroege t/m Midden-IJzertijd, op vier locaties binnen het plangebied (vindplaatsen 2, 3, 7 en 10). Ook buiten het plangebied zijn gelijkaardige vindplaatsen bekend. De bewoning vond plaats op de nog relatief droge oeverafzettingen in het beekdal, en daarbuiten, op de lösswand. De nederzettingen maken deel uit van een groter en omvangrijker cultuurlandschap met daarin verspreid liggende boerenerven.

Uit de Romeinse tijd zijn nederzettingsresten (vindplaatsen 1 en 3) aangetroffen die zich situeren aan de rand van een Romeins AMK-terrein, een Romeins villaterrein (AMK monumentnr. 8401). Deze bevinden zich nog net op een lösswand. In het beekdal werd een vondstlaag aangetroffen met Romeinse dakpanfragmenten, en er werden ter plaatse van vindplaats 1 ook slakken en laat-Romeinse munten aangetroffen. Vermoedelijk vonden dicht bij de beek dan ook meer ambachtelijke activiteiten plaats (ovens, metaalbewerking).

Uit de Merovingische en Karolingische periode zijn nagenoeg geen archeologische resten aangetroffen in en in de directe omgeving van het plangebied. Nadat de Romeinse bewoning verdween was het cultuurlandschap vermoedelijk overgeleverd aan de natuur. In de 11e eeuw lijkt het (plan)gebied herontgonnen te worden. Het ontstaan van de middeleeuwse nederzetting (vindplaats 1) – ongeveer in het midden van de 11e eeuw – aan een brug over de Geleenbeek (vindplaats 9) die net iets ouder is als de nederzetting, kan dan ook gekaderd worden in de ontginningsgolf die toen gangbaar was. De nederzetting is vermoedelijk ‘gesticht’ om de directe omgeving te ontbossen en er cultuurland van te maken. In tegenstelling tot eerdere perioden zijn er voor de middeleeuwen in het plangebied wel aanwijzingen in de vaak lokale ontgravingen gevonden dat het beekdal is ingericht: naast de genoemde beekovergang (vindplaats 9) werden ook beschoeiingen en/of hekwerk aangebracht (vindplaatsen 4, 5B, 8?, 9). Op de overgang van de Vroege naar de Volle Middeleeuwen en zeker in de Volle Middeleeuwen is er hier een divers cultuurlandschap ontstaan met bewoning op de rand van het beekdal. Van hieruit was er gemakkelijke toegang naar de akkers (hogere gebiedsdelen) en de graasweiden voor het vee (beekdal). Deze nederzetting kende haar bloeiperiode in de 2e helft van de 11e en de 12e eeuw, en is waarschijnlijk in de 13e eeuw verlaten, waarschijnlijk doordat deze onleefbaar was geworden (overstromingsgevaar van de Geleenbeek en van colluvium). De bewoning beperkte zich daarna alleen aan de andere zijde van de Geleenbeek (dorp Munstergeleen). Het plangebied werd gebruikt voor andere doeleinden: het grazen van vee (weiland) en de drogere landschapsdelen als akker, zoals ook historisch kaartmateriaal laat zien.

Advies In §11.2 worden concrete adviezen gegeven met betrekking tot de onderzochte delen van het plangebied. Samengevat gelden de volgende adviezen: - pleistocene afzettingen (löss): vrijgeven. Aanwezige archeologische resten zijn in kaart gebracht en opgegraven; - ook de zones die verstoord zijn kunnen worden vrijgegeven; - colluvium, holocene beekafzettingen: handhaven dubbelbestemming archeologie. Archeologische resten kunnen nog op een dieper niveau dan de (X, Y, Z van de uitgevoerde) werkzaamheden aanwezig zijn. Bij toekomstige bodemingrepen wordt vervolgonderzoek aanbevolen. Geadviseerd wordt dat deze zone wordt opgewaardeerd naar beleidscategorie 2 op de gemeentelijke verwachtingskaart omdat onderhavig onderzoek de archeologische potentie van het plangebied en de aanwezigheid van archeologische vindplaatsen binnen het plangebied heeft aangetoond.