Op het plangebied Essenvelt plant de gemeente Middelburg de aanleg van een nieuwe woonwijk. Hierbij worden mogelijke archeologische resten in de ondergrond bedreigd en was een onderzoek noodzakelijk.
Het archiefonderzoek toonde aan dat er op het terrein resten verwacht kunnen worden van het voormalige 18e-eeuwse buiten Essenvelt, alsook van de boerderij die aan het hof vooraf ging. Tussen 2001 en 2007 werd het plangebied uitgebreid onderzocht aan de hand van archeologische boringen en proefsleuven. Hierbij kon geconcludeerd worden dat het hele terrein in de Middeleeuwen grondig gemoerneerd was en dat er op enkele intacte zones Hollandveen geen resten van IJzertijd en/of Romeinse Tijd aanwezig waren. Ook werd het grachtensysteem van het Hof Essenvelt in kaart gebracht.
In 2010 voerde de WAD vervolgens een Definitief Archeologisch Onderzoek uit op het hoofdterrein van het buiten. Hierbij werd net onder de bouwvoor het hoofdgebouw van het Hof gevonden. Het gaat om een rechthoekig gebouw van 11,60 m bij 5,25 m, met twee kamers. Een beerput aan de westzijde van het gebouw bevatte enkele complete aardewerkvormen en fraai glaswerk, te dateren begin 17e eeuw. Deze datering stemt overeen met de boerderijfase van het Hof. Het gebouw is echter lange tijd in gebruik geweest, getuige de diverse herstelfases en uitbreidingen.
Rond het Hof lag een 9 tot 11m brede gracht met een bescheiden diepte van 1,2 m. Zowel aan de noord-, als aan de zuidzijde van het hoofdterrein van het Hof bevindt zich een identieke brugconstructie met goed bewaarde houten beschoeiingen. Het vondstmateriaal uit de gracht lijkt een aanleg in de 18e eeuw te suggereren.
Op basis van het bronnenmateriaal zou de aanleg van de gracht heel goed de transitie tussen boerderij en buitenplaats kunnen markeren. Het hoofdgebouw lijkt gedurende de hele tijd in gebruik te zijn gebleven wat het beeld van uiterlijke schijn oproept. Brede grachten en weelderige bomenlanen moesten een in deze eerder bescheiden woonstee opwaarderen tot buitenplaats. Het aangetroffen vondstmateriaal laat zien dat de bewoners daadwerkelijk tot de gegoede klasse behoorden.
