In opdracht van Aannemersbedrijf Oosterhuis BV heeft RAAP in het beekdal van de Ruiten Aa tussen Renneborg en ter Walslage in de gemeente Westerwolde een opgraving in de vorm van een archeologische begeleiding uitgevoerd. De werkzaamheden maken deel uit van het project Ecologische Hoofdstructuur Westerwolde (EHS) en bestonden voornamelijk uit het opnieuw uitgraven van gedempte meanders van de Ruiten Aa en de reconstructie van steilranden langs de randen van essen.
Het plangebied ligt binnen een archeologisch en cultuurhistorisch rijk landschap. Het primaire striven was het behoud van archeologische, cultuurhistorische en cultuurlandschappelijke waarden. De archeologische begeleiding was met name gericht op het voorkomen van de aantasting van gave bodems. Waar behoud van archeologische resten in de ondergrond niet mogelijk was, zijn deze opgegraven. Het veldwerk is uitgevoerd tussen 25 februari 2019 en 11 september 2020.
De archeologische resten zijn aangetroffen in en langs de randen van voormalige beeklopen en langs de randen van de hoger gelegen esgronden. Deels betreft het nederzettingsafval, dat weggegooid is op de overgang van de hoger gelegen essen naar het lager gelegen beekdal. Uit de beekvullingen en langs de randen van de diverse beeklopen zijn geïsoleerde vondsten afkomstig. Bij de Renneborgweg is in het beekdal een geïsoleerde neolithische kuil met zeer veel vuursteenartefacten en een grote natuurstenen hamer-/aambeeldsteen. Bij Jipsinghuizen zijn in een beekloop en in het voormalige zandpad onder de Weenderstraat archeologische resten uit de nieuwe tijd aangetroffen, die gerelateerd worden aan de historische kern van het dorp.
Het anorganische vondstmateriaal bestaat hoofdzakelijk uit aardewerk, vuursteen, natuursteen en metaal. Het grootste deel van het handgevormde aardewerk wordt typologisch gedateerd in de ijzertijd en Romeinse tijd, maar er is ook materiaal uit het (laat) neolithicum en bronstijd aanwezig. Enkele fragmenten hebben een middeleeuwse datering. Het aardewerk uit de nieuwe tijd dateert vanaf de 17e eeuw. De meeste vuursteenartefacten zijn afkomstig uit een geïsoleerde neolithische kuil, waarin ook een grote natuurstenen hamer-/aambeeldsteen is aangetroffen. De overige vuursteenartefacten dateren hoogstwaarschijnlijk uit de periode neolithicum-bronstijd, maar slechts enkele zijn typologisch te dateren. Enkele vondsten dateren mogelijk uit het laat paleolithicum of mesolithicum. Het metaal is hoofzakelijk afkomstig uit de bovengrond en dateert uit de nieuwe tijd. Ook zijn enkele metaalvondsten aangetroffen die gerelateerd kunnen worden aan de tweede wereldoorlog.
In de beeklopen is tevens een grote hoeveelheid bewerkt hout aangetroffen, voornamelijk aangepunte houten palen maar ook twee fragmenten van een wagenwiel en een wigvormig object. Het gaat zowel om losse vondsten als om delen van constructies. Deze constructies zijn gerelateerd aan het gebruik van het beekdal. Er zijn resten gevonden van een aalstal, een brug, een plankier, mogelijke beekovergangen en beschoeiingen. Een mogelijke voorde bij de Doene esweg dateert vermoedelijk uit de midden tot late ijzertijd. Bij deze voorde is een pot met druipsporen aangetroffen; vermoedelijk een rituele depositie. Opvallend zijn de resten van een plankier, waarvan het hout uit het begin van de 9e eeuw dateert, die ten westen van Jipsinghuizen zijn aangetroffen op een oeverwal langs een fossiele beekloop. De daar vlakbij gelegen aalstal heeft een laatmiddeleeuwse datering. Andere houtconstructies dateren uit de late middeleeuwen en vroege nieuwe tijd.
Het onderzoek heeft veel nieuwe informatie opgeleverd over de bewoningsgeschiedenis van Westerwolde. Opvallend is dat op meerdere locaties resten uit de ijzertijd en Romeinse tijd zijn aangetroffen, wat erop duidt dat in deze periode bewoning plaats vond langs de randen van de Ruiten Aa. Enkele mogelijke fragmenten importaardewerk zouden kunnen duiden op contacten met het kweldergebied. Op basis van de bevindingen is geconcludeerd dat de Ruiten Aa bij Jipsinghuizen oorspronkelijk binnen een Pleistocene meander (de Eemsloop) heeft gelegen en in de late middeleeuwen of vroege nieuwe tijd is afgesneden om vervolgens ten oosten van Jipsinghuizen te lopen.
