Van 18 juni tot en met 4 juli 2012 heeft BAAC bv binnen het plangebied Hoogstraat 28-30 te Heesch een opgraving uitgevoerd. De reden van dit onderzoek is de op deze locatie geplande woningbouw. De opgraving is een vervolg op een proefsleuvenonderzoek, dat in 2011 op deze locatie werd uitgevoerd.
Tijdens de opgraving zijn de resten gevonden van een nederzettingsterrein dat zijn oorsprong had in de Karolingische tijd en doorliep tot in de late middeleeuwen. De meeste resten stammen uit de volle middeleeuwen. Behalve middeleeuwse sporen zijn ook sporen uit de nieuwe tijd gevonden. Behalve enig los vondstmateriaal ontbreken resten uit de prehistorie en Romeinse tijd.
Het middeleeuwse nederzettingsterrein waarvan de huidige opgraving een uitsnede vormt is vanaf de eerste helft van de 9e eeuw tot het einde van de 14e eeuw vermoedelijk continu bewoond geweest. Dit is vastgesteld op basis van aardewerkonderzoek, huistypologie en daterend onderzoek. Binnen de opgegraven zone bevonden zich meerdere erven die dateren uit de Karolingische tijd en volle- en late middeleeuwen. Van deze erven zijn de resten teruggevonden in de vorm van plattegronden van huizen en bijgebouwen (schuren, spiekers en hooimijten), waterputten, kuilen, greppels en vondstmateriaal. De structuren, sporen en vondsten kunnen worden ingedeeld in verschillende bewoningsclusters die van elkaar onderscheiden worden op basis van datering en ligging.
Botanisch onderzoek heeft uitgewezen dat het landschap zowel in de volle als late middeleeuwen (de perioden waaruit de meeste sporen stammen) een open karakter had. In de volle middeleeuwen stonden (in de directe omgeving) slechts hier en daar enkele bomen. Struikhei had een belangrijk aandeel in de vegetatie in de omgeving. Dit duidt op bodemdegradatie door overexploitatie van voedselarme, droge bodems. De akkers bevonden zich op matig voedselrijke grond. Voor de late middeleeuwen zijn aanwijzingen gevonden voor extensief beheerd grasland.
Het is interessant om vast te stellen, dat de bewoning op het nederzettingsterrein van de Karolingische tijd tot het einde van de 14e eeuw heeft doorgelopen. De oudste sporen op het terrein bestaan uit een boomstamwaterput, waarvan het hout gekapt is in 824 op basis van dendrochronologisch onderzoek. Uit deze periode zijn ook enkele scherven Badorf en Mayen aardewerk gevonden. De jongste bewoningssporen op het terrein bestaan uit de plattegrond van een huis uit de 14e eeuw en een waterput uit dezelfde periode, die gedateerd zijn op basis van aardewerk en 14C onderzoek. Een dergelijke lange looptijd wordt niet vaak vastgesteld en vaak eindigt de bewoning in of aan het einde van de volle middeleeuwen. Voorbeelden daarvan in de regio zijn bijvoorbeeld Nistelrode – Zwarte Molen, Herpen-Wilgendaal en Bakel-Achter de Molen. Heesch-Hoogstraat vormt hier dus een uitzondering op.
De vindplaats is ook vanwege een tweede ontdekking opvallend te noemen. Er werd namelijk een rechthoekige plattegrond, hier als relict van een huis geïnterpreteerd, gevonden die gedateerd kan worden in de 14e eeuw. Hiervan werden alleen de wandpalen teruggevonden. De staanders waren waarschijnlijk op het maaiveld op stiepen gefundeerd. Zulke huizen zijn daardoor archeologisch gezien slecht zichtbaar en worden zodoende zelden gevonden. Het is dus een belangrijke vondst met zeker kennisrendement op het gebied van de vorm en constructiewijze van gebouwen uit deze periode.
Behalve de hiervoor beschreven middeleeuwse nederzettingsresten zijn in het plangebied ook de resten van infrastructuur gevonden: een noordwest-zuidoost lopende weg met een oorsprong in de volle middeleeuwen en langs de zuidzijde van de opgraving de voorganger van de huidige Hoogstraat. Daarnaast is sprake van perceelsgrenzen uit de nieuwe tijd (palenrijen en greppels). Vermeldenswaardig tenslotte zijn twee diepe kuilen uit de Tweede Wereldoorlog op het noordwestelijk deel van het terrein, die geïnterpreteerd kunnen worden als schuttersputten.
