In opdracht van Arcadis B.V. (namens Rijkswaterstaat) heeft RAAP in februari en maart 2021 een archeologisch vooronderzoek in de vorm van een inventariserend veldonderzoek (verkennend booronderzoek) uitgevoerd voor het plangebied A4 Haaglanden - N14 te Leidschendam, Rijswijk en Den Hoorn in de gemeente Leidschendam-Voorburg, Rijswijk, Midden-Delfland. Het voorkeursalternatief, dat is uitgewerkt in het OTB-ontwerp, omvat de uitbreiding van de A4 vanaf de aansluiting op de N14 (aansluiting 8 Leidschendam) tot ten noorden van de Ketheltunnel en de aanpassing van twee kruispunten op de N14. Op de A4 betreft het hoofdzakelijk de realisatie van extra rijstroken.

Bureauonderzoek In maart 2020 is door Antea Group een archeologisch bureauonderzoek uitgevoerd voor het gehele plangebied in het kader van het MER en OTB (FLOW4, 2020). Op basis van de resultaten van het bureauonderzoek zijn zones gedefinieerd waarbinnen archeologische resten aanwezig zijn, ofwel te verwachten zijn. Ter plaatse van delen van de advieszones met een middelhoge en hoge archeologische verwachting uit het bureauonderzoek is een verkennend inventariserend veldonderzoek de vorm van boringen (IVO-O) geadviseerd.

Verkennend booronderzoek Het inventariserend veldonderzoek (verkennende fase) had als doel de geo(morfo)logische en/of bodemkundige opbouw in kaart te brengen, evenals eventuele bodemverstoringen. Het onderzoek was niet gericht op het in kaart brengen van eventuele archeologische vindplaatsen. Onderhavig onderzoek heeft betrekking op de zones die zijn vastgesteld in overleg met RWS. Dit onderzoeksgebied is ten behoeve van het archeologisch onderzoek onderverdeeld in tien deelgebieden, op basis van de geografische spreiding van noord naar zuid:  Deelgebied kruising Heuvelweg-N14 (strandwal gemeente Leidschendam-Voorburg);  Deelgebied kruising Prins Bernhardlaan-N14 (strandwal gemeente Leidschendam-Voorburg);  Deelgebied kruising A4-De Tol (droogmakerij gemeente Leidschendam-Voorburg);  Deelgebied Delftweg-A4 (gemeente Rijswijk);  Deelgebied Pasgeld waterberging (gemeente Rijswijk);  Deelgebied Bosgang-Plaspoelpolderpad (gemeente Rijswijk);  Deelgebied Prinses Beatrixlaan (gemeente Rijswijk);  Deelgebied Noordhoornseweg-Hoekpolder (gemeente Rijswijk en gemeente Midden-Delfland);  Deelgebied knooppunt A4 Den Haag-Zuid (gemeente Midden-Delfland);  Deelgebied Zuidhoornseweg (gemeente Midden-Delfland).

Resultaten Ondanks de ligging in bebouwd gebied met veel recente (her)ontwikkelingen of in de bermen van provinciale wegen en de rijksweg laat het verkennend booronderzoek zien dat de mate van intactheid van de oorspronkelijke bodemopbouw in de deelgebieden boven verwachting is. Er is weliswaar, niet geheel onverwacht, sprake van een algemene verstoring van de bovenkant van de natuurlijke afzettingen en lokaal van diepere verstoringen, maar desalniettemin zijn er in elk deelgebied nog potentieel archeologische niveaus aanwezig: in de vorm van duinafzettingen op de strandwallen en (zandige) kreekoever- of dekzafzettingen van kreeksystemen. Zeker ter hoogte van bekende vindplaatsen, die naar verwachting doorlopen tot in de deelgebieden, kunnen resten nog aanwezig zijn en bruikbare informatie opleveren. Van de aanwezigheid van eventuele vondstlagen is hierbij echter veelal geen sprake meer. Dit geldt zowel voor het duin- en strandwallengebied van de gemeente Leidschendam-Voorburg als in het door getijdensystemen beïnvloede achterland in de gemeenten Rijswijk en Midden-Delfland. Dit heeft niet alleen gevolgen voor de verwachte mate van conservering, maar ook voor de mogelijkheden van het opsporen van archeologische resten in deze landschappen. In het strandwallengebied hebben met name de (deels intacte) duinen aan de flanken van de strandwal een (middel)hoge archeologische potentie. Voor het getijdengebied geldt dit voor de (al dan niet intacte) bovenkant van met name de zandige oeverafzettingen van het Gantelsysteem. Neolithische duintjes in het getijdengebied zijn niet aangetroffen in de deelgebieden waar daarop een verwachting bestond. Grotere aaneengesloten zones met een daadwerkelijk intacte bodemopbouw zijn niet meer aanwezig in de deelgebieden. Dit heeft negatieve gevolgen voor de aanwezigheid van een eventuele vondstlaag. Wel zijn zones te onderscheiden waarbinnen nog een leesbaar sporenniveau aanwezig kan zijn.

Advies Op basis van de resultaten van het onderzoek blijkt dat in delen van het onderzoeksgebied (mogelijk) archeologische resten bedreigd worden door de voorgenomen ontwikkelingen binnen het OTB. Daarom wordt geadviseerd om de plannen zodanig aan te passen dat verstoring wordt voorkomen. Dat kan door de potentieel archeologische niveaus te ontzien. Indien planaanpassing niet mogelijk is, wordt aanbevolen in het kader van de bestaande planvorming de onderstaande vervolgstap uit het proces van de Archeologische Monumentenzorg (AMZ) te nemen in delen van het onderzoeksgebied. Deze zones zijn afgebeeld op figuur 18 t/m figuur 26. Monumententerrein Hoekpolder (monumentnummer 16452; gemeente Rijswijk) Het advies van de gemeente Rijswijk is dat bij het archeologisch monument Hoekpolder (t.h.v. deelgebied Noordhoornseweg-Hoekpolder; figuur 24) een archeologische opgraving plaats dient te vinden van het schuine talud tussen de damwand en het wegdek (advies uit het bureauonderzoek). Het gaat om een zone van circa 5 m breed en enkele tientallen meters lengte. In het OTB-ontwerp is binnen het monumententerrein namelijk een tijdelijk werkterrein voorzien. Hier dient een archeologisch proefsleuvenonderzoek dan wel opgraving plaats te vinden, indien deze door de aanleg van het werkterrein wordt verstoord. Vervolgonderzoek overig Ten aanzien van het niveau van de duinafzettingen in deelgebieden kruising Heuvelweg-N14 en kruising Prins Bernhardlaan-N14, dekafzettingen/het veraard veen in deelgebied knooppunt A4 Den Haag-Zuid en de kreekoeverafzettingen in de deelgebieden Delftweg A4, Pasgeld waterberging, Bosgang-Plaspolderpad, Prinses Beatrixlaan, Noordhoornseweg-Hoekpolder, Zuidhoornseweg wordt (in navolging van het advies uit Koot, 2019) aanbevolen om een vervolgonderzoek uit te laten voeren. Ter hoogte van de veenrest/historische weg in deelgebied kruising A4-De Tol wordt geadviseerd een profiel aan te leggen zo haaks mogelijk op de verwachte loop van de oude weg (doorsnede). Om de gespecificeerde verwachting te toetsen wordt in alle gevallen vervolgonderzoek geadviseerd in de vorm van een proefsleuvenonderzoek (IVO-P, karterende fase van een inventariserend veldonderzoek). Indien dit door de aard van de inrichting / beoogde ingreep noodzakelijk is, kan dit onderzoek in de vorm van variant archeologische begeleiding (AB) met doorstart naar een opgraving (DO) worden uitgevoerd. Ten aanzien van het veraard veen in deelgebied knooppunt A4 Den Haag- Zuid kan een karterend booronderzoek (IVO-O karterende fase) ook een optie voor vervolgonderzoek zijn.

Geen vervolgonderzoek In de overige onderzochte delen van het onderzoeksgebied wordt in het kader van de voorgenomen bodemingrepen geen archeologisch vervolgonderzoek aanbevolen (groene zones op figuur 18 t/m figuur 26). Indien bij de uitvoering van de werkzaamheden onverwacht archeologische resten worden aangetroffen, dan is conform artikel 5.10 van de Erfgoedwet aanmelding van de desbetreffende vondsten bij de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap c.q. de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed verplicht (vondstmelding via ARCHIS).