In december 2020 en januari 2021 heeft Antea Group BV een archeologisch bureauonderzoek en inventariserend veldonderzoek door middel van boringen uitgevoerd in het kader van het verwijderen en aanleggen van een leidingtracé te Loppersum, Winneweer, Kroddeburen en Ten Boer in de Gemeenten Eemsdelta en Groningen.
Het onderhavige onderzoek heeft betrekking op het tracégedeelte dat gelegen is in de gemeente Groningen. Het veldonderzoek volgt op een bureauonderzoek dat integraal is opgenomen in de onderhavige rapportage.
Conclusies en advies bureauonderzoek In principe geldt er een hoge archeologische verwachting voor vrijwel het gehele plangebied. Vanaf de ijzertijd werden er op de hoogste delen binnen het gebied wierden opgeworpen. Behalve op kwelderwallen waren ook de getijdeinversieruggen (verzande loop van oude kwelderkreken en erosiegeulen) of oeverwallen van riviertjes locaties die bewoonbaar waren.
Tevens is het tracé gelegen langs en op de oude Stadsweg. Deze weg is vermoedelijk rond 1400 aangelegd, maar er zijn oudere vondsten bekend op verschillende plaatsen langs de Stadsweg waaruit wordt vermoed dat deze handelsroute al in de elfde of twaalfde eeuw bestond.
Op basis van die verwachting is geadviseerd om archeologisch vervolgonderzoek in de vorm van een verkennend booronderzoek uit te voeren op de locaties waar de werkzaamheden in open ontgraving zullen plaatsvinden én dat enkel op de plaatsen basis van de KLIC-gegevens geen of slechts weinig bestaande ondergrondse kabels en leidingen aanwezig zijn. De locaties waar op grond van KLIC-gegevens geen mogelijkheid bestaat om zonder risico een boring te kunnen plaatsen, zijn uitgesloten van dit booronderzoek: hier wordt vermoed dat met de vervangingswerkzaamheden géén nieuwe verstoringen kunnen worden toegebracht.
Het verkennend onderzoek dient om een zo goed mogelijk beeld te krijgen van de bodemopbouw in het verwachtingsgebied en dient ook om de aan- of afwezigheid van vindplaatsen aan te tonen. Hierbij wordt gekeken naar het (archeologische) landschap, de aanwezigheid van eventuele archeologische lagen / complexen / indicatoren en de mate van bodemverstoring. Op deze manier kan inzicht worden verkregen in de bodemopbouw van het gebied (inclusief eventuele verstoringen) en kunnen kansrijke en kansarme zones wat betreft archeologie in beeld worden gebracht en vindplaatsen worden aangewezen.
Conclusies booronderzoek Tijdens het booronderzoek zijn enerzijds het bereden niveau van de Stadsweg en anderzijds op vier locaties wierdelagen aangetroffen.
Met betrekking tot de Stadsweg beperken de archeologische indicatoren zich tot baksteenspikkels (sporadisch van het kloostermop-type). Deze indicatoren hebben over het algemeen een recente oorsprong c.q. zijn aangetroffen in een secundaire context en kunnen naar alle waarschijnlijkheid worden gekoppeld aan het eeuwenoude gebruik van de weg. Er zijn geen oudere stratenniveaus of andere archeologische indicatoren aangetroffen die wijzen op het bestaan van de weg in de periode vóór de late middeleeuwen.
Ter plaatse van boringen 037A t/m 42 en 46 t/m 48 zijn duidelijke archeologische indicatoren aangetroffen die niet rechtstreeks gekoppeld zijn aan het gebruik van de weg, maar wel duiden op de aanwezigheid van een nederzetting (wierde). Het gaat hierbij om fragmenten aardewerk, bot, houtskoolspikkels en -brokjes, brokjes kalkmortel, baksteen en fosfaatvlekken. De wierdelagen ter plaatse van boringen 037A t/m 042 duiden op de aanwezigheid van een vindplaats, welke teruggaat tot de periode ijzertijd / Romeinse tijd (d.i. de ruwe datering van het terpaardewerk, dat op deze plaats met steengruis was gemagerd). Mogelijk betreft de eerste locatie een valge1 behorende bij het reeds bekende AMK-terrein 5545, dat naastgelegen en ten zuiden van deze locatie ligt, of een separate wierde in een reeks van huiswierden op een oeverwal. De wierdelagen ten plaatse van boringen 046 t/m 048 behoren waarschijnlijk bij het reeds bekende AMK-terrein 5545. Opvallend is dat op de plaats waar de wierde lijkt te zijn doorsneden door de Stadsweg, geen dikke wierdelagen aanwezig zijn.
Ook in de zone nabij AMK-terrein 5608 (boringen 088 t/m 092) zijn wierdelagen en verschillende archeologische indicatoren aangetroffen. Het gaat hierbij om spikkels en brokjes houtskool en baksteen. Daarnaast zijn er met name ter plaatse van boring 090 in de verstoorde en recent omgewerkte berm verschillende scherven aardewerk opgeraapt. Het terpaardewerk bevat ook scherven uit de ijzertijd (met een organische magering). Het materiaal kon uit de berm van de asfaltweg worden geraapt omdat hier recentelijk bodemingrepen hadden plaatsgevonden.
Verder zijn er ter plaatse van AMK-terrein 6986 (de nu nog bewoonde boerderijplaats Maria Christinahoeve aan de Wolddijk) wierdelagen aangetroffen (boringen 120 en 121). Op deze locatie zullen de werkzaamheden in een reeds bestaande leidingsleuf plaatsvinden (1 op 1- vervanging). Tijdens het booronderzoek is echter gebleken dat ook het verstoorde profiel nog enkele archeologische indicatoren bevat. Aardewerkscherven uit de ijzertijd / Romeinse tijd doen vermoeden dat deze wierde ouder is dan de ARCHIS datering (middeleeuwen) en ook ouder dan de Wolddijk. In dit geval heeft eventueel aanwezig vondsmateriaal ook in een verstoorde context een wetenschappelijke meerwaarde, aangezien hiermee meer informatie omtrent de ouderdom van de wierde kan worden verkregen.
Advies booronderzoek Geadviseerd wordt om vervolgonderzoek in de vorm van een archeologische begeleiding uit te voeren op de locaties waar vindplaatsen gekenmerkt door wierdelagen zijn aangetroffen. Concreet gaat het hierbij om vier advieszones met een totale lengte van 560 m, waarbij op twee locaties een mogelijkheid tot afschaling wordt geadviseerd: Advieszone 1: boringen 037 t/m 045: circa 250 m in lengte Afschalingszone 1: boringen 043 t/m 045: circa 100 m in lengte Advieszone 2: boringen 046 t/m 051: circa 150 m in lengte Afschalingszone 2: boringen 049 t/m 051: circa 100 m in lengte Advieszone 3: boringen 088 t/m 092: circa 125 m in lengte Advieszone 4: boringen 120 en 121: circa 35 m in lengte
Advieszones 1 en 2 betreffen de meest kansrijke gebieden binnen het onverharde traject van de Stadsweg (tussen de Delleweg en Kröddeburen). De nadruk ligt hierbij vooral op de aard van de wierdelagen, maar ook het niveau van de Stadsweg kan in deze advieszones nader worden onderzocht. Hierbij geldt de hoogste archeologische verwachting voor de aangetroffen wierdelagen in boringen 037 t/m 042 en boringen 046 t/m 048. De locaties in de directe omgeving van deze vindplaatsen zullen echter in eerste instantie ook door middel van een archeologische begeleiding worden onderzocht (boringen 043 t/m 045 en boringen 049 t/m 051). Het gaat hierbij om de zones waar zeer dunne antropogene lagen zijn aangetroffen met archeologische indicatoren (o.a. houtskool en fosfaatresten). Mogelijk gaat het hier om de onderkant van een wierdelaag, al dan niet onderdeel van een reeks aan huiswierden. Voor deze zones dient een optie tot afschaling te worden opengehouden. Wanneer er geen archeologisch interessante resten of sporen worden aangetroffen kan de begeleiding hier worden afgeschaalt.
Advieszone 3 biedt nadrukkelijk ook de mogelijkheid om de overgang tussen wierde met cultuurlagen (tot boring 91) naar een natuurlijke klei met vegetatieniveau zonder cultuurlaag (boring 92) te onderzoeken.
Revisiebeheer De onderhavige rapportage is voorgelegd aan en beoordeeld door de bevoegde overheid, in deze dhr. E. Akkerman. In de huidige revisie zijn de opmerkingen van het bevoegde gezag verwerkt.
