Το έργο που ανατέθηκε στις ομάδες ήταν η εύρεση πληροφορητών πρόθυμων να συνεργαστούν για την κατάθεση της μαρτυρίας τους. Αρχικά επιδιώχθηκε η συλλογή πληροφοριών ανά ομάδα και ιστορική περίοδο με την εξής σειρά: 1η. Μικρασιατική καταστροφή-Προσφυγιά, 2η. Πόλεμος του ΄40-Κατοχή-Αντίσταση-Εμφύλιος, 3η. Μετεμφυλιακά χρόνια-Μετανάστευση, 4η. Επταετία-Πολυτεχνείο-Κύπρος, 5η. Μεταπολίτευση-αστικός και περιαστικός χώρος του Πειραιά. Όπως όμως εξαρχής είχε υποδειχθεί, αυτή η κατανομή ουδόλως θα ήταν δεσμευτική για τα μέλη αλλά περισσότερο συμβατική. Στην πραγματικότητα η ίδια η ζωή, δηλαδή οι διαθεσιμότητες του υλικού και οι δυνατότητες των υποομάδων, θα καθόριζαν και την οριστική μορφή που θα έπαιρνε το τελικό παραδοτέο - μία διαδικασία ερευνητική, ως το τέλος εν εκκρεμότητι, γεμάτη απρόοπτα, ανατροπές και αναπροσαρμογές. Έτσι, οι πληροφορίες έρρεαν από κάθε πλευρά χωρίς τον περιορισμό της αρχικής θεματικής κατάταξης του προσδοκώμενου έργου των ομάδων αποδεσμεύοντας τα μέλη. Τελικά, αυτό ακριβώς το ιστορικό υλικό καθόρισε και την οριστική φυσιογνωμία του παραδοτέου, δηλαδή την εσωτερική του δομή, το πλήθος και την ποικιλία των προφορικών τεκμηρίων που προέκυψαν, την ποιότητα της εργασίας μας. Προφανώς, για λόγους δομικούς, η κατάταξη ή η κατηγοριοποίησή τους άλλαξε και πήρε την μορφή του ανά χείρας οδηγού, με εμφανείς αλλαγές σε σχέση με τις πρώτες σκέψεις μας – κάτι που, νομίζουμε, ουδόλως αλλοίωσε τη σημασία του έργου που παρήχθη ή ξέφυγε από τους αρχικούς μας στόχους. Επειδή σπό τη φύση της η ενασχόληση με την Προφορική Ιστορία είναι διαδικασία πρωτίστως ενεργητική όλες οι ομάδες που συγκροτήθηκαν είχαν και την εποπτεία του υλικού το οποίο σιγά-σιγά εμπλούτιζε και συνεχίζει να εμπλουτίζει το Αρχείο μας. Στόχος μας ήταν να προκύψει από τη μαρτυρία κάτι άμεσο και προσωπικό, κάτι αυθεντικό και ανεπανάληπτο, με ελάχιστη ή και καμία παρεμβολή ή επέμβαση κατά τη διάρκεια της συνέντευξης. Με τη μέθοδο της επεξεργασίας και ανάλυσης γραπτών ή ηχογραφημένων ή/και βιντεοσκοπημένων πηγών/τεκμηρίων, με τη διακριτική καθοδήγηση του επιβλέποντα καθηγητή που λειτουργούσε εμψυχωτικά θεραπεύοντας, όπου κρινόταν αναγκαίο, τις γνωστικές περιπλοκές ή τις βιβλιογραφικές ελλείψεις βιωνόταν από την ολομέλεια η ανακαλυπτική, ευρετική μάθηση, η συνεργατική φύση της διδασκαλίας σε ένα ανοικτό μαθησιακό περιβάλλον όπου η γνώση κατασκευαζόταν κοινωνικά (κονστρουκτιβισμός). Μαθητές και μαθήτριες έρχονταν σε άμεση επαφή με την ιστορία και την καταγραφή-ερμηνεία της ως μία ζώσα διαδικασία αντί απλώς να τη μελετούν. Ειδικότερα, ο διδάσκων έπρεπε να βοηθήσει τους μαθητές στην αξιολόγηση του περιεχομένου των επιλεγμένων μαρτυριών, να τις κατατάξουν ανά περίοδο, να τις καταγράψουν και να τις ιστορικοποιήσουν. Εδώ οι μαθητές μορφοποιούσαν τα συμπεράσματά τους και τα ενέτασσαν σε ένα συγκροτημένο σύνολο. Έτσι, το ιστορικό υλικό συνέβαλε ώστε να γίνει αφορμή ενός δημιουργικού διαλόγου των γενεών, ο συνδετικός κρίκος μίας αλυσίδας που γεφυρώνει το χτες με το σήμερα. Τα παιδιά μέσα από την ιστορία εφοδιάζονταν με δεξιότητες ενσυναίσθησης και κοινωνικής ευαισθησίας, ψυχικό-ιδεολογικό πλούτο και πολιτισμικές αξίες - σε επίπεδο ερευνητικό, διατύπωναν συμπεράσματα για το τι συνέβη και γιατί, προχωρούσαν δηλαδή σε ερμηνεία των τεκμηρίων που τα ίδια συνέλεξαν, συγκροτούσαν συντωχρόνω πολύτιμα και αξιόπιστα Αρχεία Προφορικών Μαρτυριών και αυτοαξιολογούσαν το έργο της Ομάδας τους στο τέλος κάθε ερευνητικής αποστολής. Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στην προετοιμασία της συνέντευξης από τη στιγμή που εντοπιζόταν μέσω του δικτύου των ερευνητών-μαθητών πρόθυμος/η πληροφορητής/τρια. Κατέστη σαφές από τη θεωρητική προετοιμασία των ομάδων ότι στο πλαίσιο της σχολικής εμπειρίας, για να επιτευχθεί η διενέργεια μιας σωστής συνέντευξης, πρέπει να δοθεί προσοχή στα εξής σημεία: • οι μαθητές να απευθύνονται με ευγένεια, να λειτουργούν συνέπεια και να καλλιεργούν κλίμα εμπιστοσύνης • πριν από τη συνέντυξη να είναι ενημερωμένοι για το ιστορικό πλαίσιο εντός του ποίου πρόκειται να κινηθεί η προφορική μαρτυρία που θα καταγράψουν. Όπως, άλλωστε, σημειώνει η ερευνήτρια Τασούλα Βερβενιώτη «όσο περισσότερα γνωρίζει ο ερευνητής, τόσο περισσότερα μαθαίνει» • να έχουν ξεκάθαρους ρόλους:κάποιος θα πρέπει να αναλάβει να χειρίζεται και συνεπώς ναελέγχει τις βοηθητικές συσκευές (μαγνητόφωνο, βίντεο) ώστε να μη συμβεί κάτι το οποίο θα φέρει πρακτικές δυσκολίες στην πορεία. Άλλος θα έχει φροντίσει να ταξινομήσει και να παρουσιάσει την κατάλληλη στιγμή το βοηθητικό υλικό (φωτογραφίες, άρθρα κλπ) • οι ερωτήσεις να είναι σαφείς και στοχευμένες • να αφίνεται ο πληροφορητής να διατυπώνει ελεύθερα τον λόγο του χωρίς πολλές διακοπές. Η συνέντευξη να είναι ελεύθερη αφήγηση ζωής και να δομείται, δηλαδή, συγκεκριμένα ερωτήματα,τα οποία θα απευθύνουν οι μαθητές /μαθήτριες προς το μάρτυρα, χωρίς να «εκβιάζουν» απαντήσεις και χωρίς να διακόπτουν τη ροή του λόγου του • 6 να είναι προσεκτικοί και υπομονετικοί, παρέχοντας στο μάρτυρα το χρόνο πουχρειάζεται για να απαντήσει με το δικό του τρόπο • να σέβονται τις επιθυμίες του (πχ. ανωνυμία, άρνηση βιντεοσκόπησης, αίτημα διόρθωσης πριν την τελική καταγραφή κ.λ.π.) • να αποφεύγονται ερωτήσεις οι οποίες οδηγούν σε μονολεκτικές απαντήσεις (τύπου «ναι» ή «όχι»). Να αποφεύγονται επιπλέον οι «παραπλανητικές» ερωτήσεις, που σκοπό έχουν να παγιδέψουν ή να εκμαιεύσουν απαντήσεις • να έχουν φροντίσει ώστε να ενημερώσουν τον/την πληροφορητή/τρια για το περιεχόμενο της συνέντευξης, αφίνοντας εύλογο χρονικό διάστημα πριν τη συνάντηση. Έτσι, ο πληροφορητής θα έχει τη δυνατότητα να ανασυγκροτήσει κατά το δυνατό τη μνήμη του, να προετοιμάσει, όπως εκείνος επιθυμεί, την εκφορά αλλά και την επιλογή όσων αφηγηθεί • να παρακολουθούν με προσοχή τον πληροφορητή και να είναι σε εγρήγορση και ετοιμότητα, ώστε να αποσπάσουν -ει δυνατό- μία ιδαίτερα χρήσιμη πληροφορία χωρίς τούτο να φανεί προσχεδιασμένο. Στη φάση της επεξεργασίας της προφορικής μαρτυρίας και ενόψει δημιουργίας και τήρησης Ιστορικού Αρχείου Προφορικών Μαρτυριών, οι ερευνητές κατέγραψαν σε γραπτό κείμενο/φύλλο τη συνέντευξη, αφού προηγουμένως σημείωσαν στην αρχή του φύλλου καταγραφής τα εξής στοιχεία: ονοματεπώνυμο του πληροφορητή, φύλο, ηλικία, τόπο και χρόνο της συνέντευξης. Η γραπτή αποτύπωση (απομαγνητοφώνηση) της συνέντευξης αυτής έγινε, ακόμη κι αν υπήρχε ηχογράφηση ή/και βιντεοσκόπηση, εκτός ελαχίστων περιπτώσεων, λόγω μεγάλης έκτασης της μαρτυρίας. Πρέπει να δε να σημειωθεί ότι σε όλες τις περιπτώσεις ζητήθηκε και αποσπάστηκε γραπτή συγκατάθεση δημοσίευσης από τους/τις πληροφορητές/τριες. Εν συνεχεία, ενημέρωναν για τις λεπτομέρειες την ολομέλεια σε κάποια από τις τακτές συναντήσεις της. Προέβαιναν σε συνολική αξιολόγηση των αποτελεσμάτων, ανακοίνωση των δυσκολιών, απρόοπτων ή εκκρεμοτήτων και, αφού ακολουθούσε διάλογος με την εμπλοκή όλων των ομάδων, αναζητούνταν λύσεις ή ακούγονταν ιδέες-γνώμες για την καλύτερη εκμετάλλευση και άλλων πιθανών συναντήσεων. Κατόπιν, η υποομάδα που είχε και τη βασική ευθύνη για την πορεία της συνέντευξης και την τύχη του καταγεγραμμένου υλικού περνούσε στην επόμενη φάση, αυτή της ιστορικοποίησης της μαρτυρίας, δηλαδή της ένταξής της στο ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο απ΄ όπου προερχόταν (παρελθόν) αλλά και ανασύρθηκε (παρόν). Μία έκθεση συνταγμένη από την ομάδα εργασίας έδινε τις απαραίτητες πληροφορίες δίνοντας ιστορική υπόσταση στη μαρτυρία. Στο τέλος κατέγραφε τα συμπεράσματα, τις διαπιστώσεις και τις σκέψεις της από αυτή τη «συνάντηση» του ανεπίσημου-ατομικού βιώματος με τον επίσημο-δημόσιο λόγο της καταγεγραμμένης Ιστορίας. Οι συνεντεύξεις παρουσιάζουν πολλά προβλήματα, αφού υπάρχει εμπλοκή των αξιών και της νοοτροπίας μιας εποχής, ασυνείδητα, στα «πιστεύω» του ανθρώπου που μιλά. Είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς τις πραγματικά προσωπικές απόψεις. Όπως έχει ήδη αναφερθεί και σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεωρία, «η μνήμη συνιστά μια εκ των υστέρων κατασκευή που δομεί τα διάφορα κομμάτια από το παρελθόν κάτω από την επίδραση του παρόντος» (Α. Βιδάλη, 2002: 129). Παρόλα αυτά η έρευνα συνιστά μία γοητευτική και απαιτητική διαδικασία αυτογνωσίας. Μνήμη και λήθη, αντιφάσεις, ηρωικός ή αυτοδικαιωτικός λόγος, αυτοπροβολή, ψεύδη, ή ανακρίβειες συνθέτουν την ίδια τη ανθρώπινη φύση που ανακαλεί και αναπαράγει την ίδια τη ζωή που βιώθηκε και ανακαλείται μέσα σε διαφορετικά ιστορικά συμφραζόμενα.
Non-probability: Availability
Face-to-face interview
Focus group
