In opdracht van N.V. Nederlandse Gasunie heeft RAAP Archeologisch Adviesbureau van maart t/m juli 2011 een (proefsleuvenonderzoek met doorstart naar een) opgraving uitgevoerd in verband met de aanleg van een aardgastransportleiding in de gemeente Sittard-Geleen in de deelgebieden Sittard-Allee en Sittard-Hasseltsebaan. Op basis van het archeologische onderzoek zijn in het toekomstige gasleidingtracé en de onderzochte delen van de werkstroken zes archeologische vindplaatsen onderscheiden. De aangetroffen sporen, structuren en vondsten wijzen op de aanwezigheid van sporen uit minimaal vijf perioden in het onderzoeksgebied: Midden Neolithicum (vindplaats 1), Vroege en (vooral) Midden IJzertijd (vindplaats 2), Romeinse tijd (vindplaats 4), Vroege Middeleeuwen (vindplaats 5) en Middeleeuwen t/m Nieuwe tijd (vindplaats 6). Deze vindplaatsen bevonden zich op een daluitspoelingswaaier, aan weerszijden van een verlande beek. Vanwege de specifieke beekcontext is deze als aparte vindplaats aangemerkt (vindplaats 3).
De oudste vindplaats (vindplaats 1) betreft een haardkuil, die middels een 14C-datering is gedateerd in het Midden Neolithicum (circa 3515-3360 voor Chr.). De exacte aard van deze vindplaats (nederzetting? off-site?) is onbekend.
Vindplaats 2 betreft nederzettingsresten uit de tweede helft van de Vroege en vooral de Midden IJzertijd (circa 650/575-325/250 voor Chr.), die in het grootste deel van het onderzochte leidingtracé aanwezig waren (circa 480 m). De nederzettingssporen bestaan voornamelijk uit paalkuilen en allerhande soorten kuilen (o.a. afvalkuilen, leemwinningskuilen). Daarnaast zijn enkele greppels en een ovenkuil aangetroffen. Een deel van de paalkuilen kon herleid worden tot structuren. Omdat plaatselijk de spoordichtheid zo hoog was (deelgebied Sittard-Allee), en het onderzoeksgebied beperkt was, konden niet overal structuren herkend dan wel met zekerheid gereconstrueerd worden. Op basis van de sporenconcentratie werd echter wel een kernzone (Sittard-Allee) en een randzone afgebakend (deelgebied Sittard-Hasseltsebaan).
Te midden van vindplaats 2, in het zuiden van deelgebied Sittard-Allee, is een fossiele beek aangetroffen met daarin lagen met vondsten die gelijktijdig zijn met de nederzetting uit de IJzertijd. Vanwege de hoge informatiewaarde is deze locatie (natte beekcontext) als aparte vindplaats onderscheiden (vindplaats 3). De beek is in de loop van de IJzertijd waarschijnlijk al verland om vervolgens als depressie (geul) in het landschap te zijn (tot op heden). De hoge informatiewaarde blijkt uit de studie van de aardewerkvondsten uit enkele vondstrijke lagen, die in combinatie met het aardewerk van de nederzettingssporen, is uitgevoerd. De hoge informatiewaarde blijkt ook uit de paleo-ecologische studie (zowel pollenonderzoek als macrobotanisch onderzoek) van bepaalde beeklagen waarbij een reconstructie is verkregen van het landschap vanaf de Midden Bronstijd t/m de Nieuwe tijd en de invloed van de mens in dit landschap. Daarnaast is ook een gedetailleerd beeld verkregen van de voedseleconomie (verbouwde gewassen) tijdens de IJzertijdbewoning.
Vindplaats 4 bestaat uit twee langgerekte greppels die op basis van vondstmateriaal (gedraaid aardewerk en dakpanfragmenten) in de Romeinse tijd zijn gedateerd. Deze greppels vormen de westzijde van een Romeinse nederzetting.
Vindplaats 5 betreft een houtskoolmeiler (off-site) die middels 14C-onderzoek is gedateerd in het einde van de Vroege Middeleeuwen (890-1015 na Chr.).
Vindplaats 6 betreft (off-site) sporen (paalkuilen, greppels, enkele sloten) die te maken hebben met de landinrichting (perceelsgrenzen) en/of afwatering van het gebied. De meeste dateren uit de Nieuwe tijd en zijn te zien op historisch kaartmateriaal. Sommige greppels zijn waarschijnlijk ouder (middeleeuws).
Op vindplaatsen 5 en 6 na, zijn alle vindplaatsen behoudenswaardig. Ondanks dat het onderzoek in het smalle tracé van de toekomstige aardgasleiding beperkt was, is er relatief veel archeologische informatie verkregen. Er zijn nog ongekarteerde vindplaatsen aangetroffen uit minder gekende perioden uit het Midden Neolithicum en de Vroege Middeleeuwen. De combinatie van nederzettingssporen uit de Vroege en vooral Midden IJzertijd, met gelijktijdige vondstrijke beeklagen, is uitzonderlijk. Bijzonder is ook de combinatie van nederzettingssporen uit de IJzertijd en de Romeinse tijd.
Archeologische resten die buiten het onderzochte tracé nog aanwezig zijn, hebben een zeer hoge informatiewaarde met betrekking tot de aangetroffen vindplaatsen. Met betrekking tot de vindplaatsen uit de IJzertijd en Romeinse tijd kan meer informatie verkregen worden over de locatiekeuze, de bewoningscontinuïteit, de – evolutie van – (huis)plattegronden in de IJzertijd en de Romeinse tijd, de inrichting van erven, en mogelijk de evolutie van inheemse nederzetting naar geromaniseerd villaterrein. Met betrekking tot de verlande beek kan waarschijnlijk aanvullende informatie verkregen worden over het uitzicht en gebruik van het landschap in andere perioden (bijvoorbeeld Romeinse tijd). Op een hoger niveau kan de bewoningsdynamiek en ontwikkeling van het cultuurlandschap vanaf het Neolithicum t/m de Nieuwe tijd in beeld worden gebracht.
Afhankelijk van de hoeveelheid materiaal kunnen uitgebreide materiaalstudies (bijvoorbeeld van het handgevormd aardewerk) uitgevoerd worden. De meeste van de hierboven genoemde thema’s zijn onvoldoende gekend voor Zuid- en Midden-Limburg. Er wordt dan ook aanbevolen om de monumentstatus van de locatie uit te breiden. Voor toekomstig onderzoek wordt aanbevolen om rekening te houden met vlakdekkend onderzoek in grotere putten.
