De opgraving van het klooster van Susteren is uitgevoerd in 1991-1993 door de toenmalige Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek. Het klooster is in 714 door de Austrasische hofmeier Pepijn II en zijn vrouw Plectrudis gesticht en is door hen geschonken aan Willibrord (missionaris en abt van Echternach). Aanvankelijk bedoeld voor de huisvesting van ‘broeders’, blijkt het klooster in de late 9e eeuw door nonnen bewoond te zijn. Op een onbekend moment tussen de 11e en 14e eeuw werd het klooster omgezet in een wereldlijk damesstift dat in 1802 is opgeheven en kort daarna is gesloopt. Alleen de 11e-eeuwse abdijkerk is bewaard gebleven. Deze lag aan de noordzijde van het klooster.
Susteren is een van de weinige vroegmiddeleeuwse kloosters in Europa, die geheel of voor een groot deel archeologisch onderzocht zijn. De opgraving is in opdracht van het Limburgs Museum te Venlo uitgewerkt van 2012 tot en met 2023. Een samenvatting van de opgravingsresultaten is in 2021 verschenen in de reeks Nederlandse Archeologische Rapporten (Stoepker, H., 2021: Het Klooster van Susteren (714 – 1802). Het volledige rapport (de ‘basispublicatie’) is – met uitzondering van de bijlage ‘catalogus van de structuren’ – verschenen in 2023 (Stoepker, H. (red.), 2023: Sporen van Susteren). Dit rapport is zowel in zijn geheel als in hoofdstukken te downloaden.
Het vroegmiddeleeuwse klooster was klein en zal niet meer dan twintig tot dertig mensen gehuisvest hebben. Bij de opgraving werden de sporen gevonden van de woongebouwen van het klooster, van een grafveld en van de waterlopen waaraan het klooster gelegen was. Bij de woongebouwen hoorden waterputten, beerputten en ambachtelijke structuren, waaronder een klokkengieterij. In de 8e en 9e eeuw waren er twee woongebouwen, een van hout en een van steen. Ze lagen op een rij op de oever van een waterloop, gescheiden van de kerk door een grafveld met daarop een oratorium met een ronde plattegrond. Er zijn meer houten gebouwen geweest, maar deze zijn niet volledig teruggevonden en lagen deels buiten de opgraving. Na een verwoesting in het einde van de 9e eeuw, waarschijnlijk door een Vikingaanval, is het klooster beperkt herbouwd. Vanaf het midden van de 11e eeuw echter is er een geheel nieuwe structuur ontstaan, bestaande uit stenen gebouwen met een kloostergang rond een hof. Het grafveld was in gebruik van de 8e tot en met de late 11e eeuw. Skeletten zijn gevonden van mannen, vrouwen en kinderen. De meeste vondsten zijn in de waterlopen aangetroffen. De ontwikkeling van de kloosterplattegrond is geschetst in de publicatie uit 2021. De vondsten zijn uitvoerig beschreven in ‘Sporen van Susteren’ (2023) met in het bijzonder aandacht voor het aardewerk, het glas (vensterglas, drinkglas, kralen), het metaal en het dierlijk bot. Ook de analyse van het menselijk skeletmateriaal is hierin opgenomen, evenals een overzicht van de historische gegevens en het kerkgebouw.
From 1991 to 1993, the former State Service for Archaeological Investigations of the Netherlands (ROB) carried out an excavation in the town of Susteren in the Dutch province of Limburg. The purpose of the excavation was to investigate the remains of a monastery founded in 714 by the Austrasian maior domus Pepin II and his wife Plectrude. It was donated by them to the Northumbrian missionary Willibrord to accommodate pilgrim brothers (fratres peregrini). Later the monastery would be populated by nuns and later still it would be converted into a convent of secular canonesses.
The Susteren excavation is one of the very few in Europe where a significant part of an early medieval monastic area has been excavated. It was concluded that there is no evidence for the presence of a church and a monastery in Susteren before 714. The oldest abbey church is believed to have been built on the site of the present-day church which was constructed in the second half of the 11th century.
In the 8th and 9th century, the site comprised from south to north four parallel zones, consisting of a (1) church, (2) a burial ground with a circular oratory, (3) a habitation area with many pits and at least two residential buildings (one in stone and one in wood), and (4) an artificial watercourse derived from a natural watercourse. At the east was a craft zone with kilns (probably for lime burning) and two bell casting pits.
It is known from historical sources that Vikings plundered the Meuse valley in 881-882. It is highly plausible that the Carolingian monastery was also hit by an attack by Norsemen, because the site was redeveloped in the early 10th century and a large amount of settlement waste was dumped in the watercourse. Many finds derived from the fills of the watercourses: pottery shards, glass beads, vessel and window glass, bones of slaughtered animals, objects made of metal, animal bone and wood and metal slag.
In the 11th century we see a new, artificial, watercourse and the emergence of a stone-built monastic complex around a courtyard which replaced the graveyard. In the following centuries, the complex was enlarged and the moat was twice replaced. The convent of secular canonesses has been dissolved in 1802 and shortly afterwards the buildings were demolished. Only the church remained.
Opportunities for publication did not arise until 2012. In this year, due to a grant from the province of Limburg, thirty specialists were commissioned by the Limburgs Museum (Venlo) to write reports mostly dedicated to the small finds. Due to the large number of finds, not all could be studied, and priority was given to finds from the Early and High Middle Ages.
Thanks to the support of the Dutch Cultural Heritage Agency (RCE) a summarising publication (in Dutch with an English summary) could appear in 2021 under the aegis of this agency: Stoepker, H., 2021: Het Klooster van Susteren (714 – 1802). Archeologisch onderzoek van een Karolingische abdij en een adellijk vrouwenstift, Amersfoort, (Nederlandse Archeologische Rapporten – NAR- 73). This ‘NAR’-report contains a description of the buildings and other structures, of the watercourses and the cemetery as well as a synthesis of all the discoveries.
In the 2021 ‘NAR’-report, the specialist reports had to be summarised. The 2023 publication (‘Sporen van Susteren’, 2023) however contains the unabridged specialist reports on the various material groups. All texts are in Dutch with an English summary. The text can be downloaded as a whole or in separate chapters.
The introductory chapters 1 to 9 describe, among others, the church building and the archaeological and historical context.
Chapters 10, 11 and 12 in Sporen van Susteren are devoted to the finds from the Iron Age and the Roman period. Chapters 13, 14, 15 and 16 describe the plant and fish remains and animal bones in the context of food supply. The pottery from the period before 1000 is discussed in chapter 17. Of the pottery finds dating after 1000 a selection was studied (chapter 18). A range of small finds are described in chapter 19 (ceramic objects), chapter 20 (clay pipes), chapter 21 (objects made animal bone, antler, etc.) and chapter 22 (wooden objects). They give a varied picture of the material culture of the monastery.
Objects made of metal are discussed in chapter 24. The fibulae worn by women form a special category amongst the metal finds. Metal slag (chapter 25) indicates that iron processing and bell casting occurred. Chapters 26 to 32 are devoted to glass finds. The most notable glass finds are without doubt the large 9th century beads (chapter 30), which indicate that in the 9th century there were women in the monastery who could afford to wear such jewellery. A small number of finds indicate that glass working occurred in the monastery (chapter 29). The origin of the raw materials has been studied by means of chemical analyses (chapter 31). Locally worked glass may include the window glass found in some Carolingian contexts, which may have once graced the windows of the abbey church and possibly also of the monastic buildings (chapter 27). Other glass mainly consists of small fragments of drinking glasses, particularly Carolingian funnel beakers (chapter 26). Glass from contexts dating to after 1000 has not been studied, except for the remains of 17th century luxury drinking glasses from a cesspit (chapter 32). These testify to the prosperity of the inhabitants of the chapter at the time.
The last chapter dedicated to finds (chapter 34) contains an analysis of a small selection of the building material. Finally, chapter 37 recalls the main conclusions of the previous chapters and provides a general conclusion about the material culture.
