De aanleiding tot het onderzoek was de herinrichting van de openbare ruimte in het centrum van Bruinisse. Ten behoeve van de herinrichting is de bestaande openbare bibliotheek gesloopt, een nieuw parkeerterrein aangelegd en de Dreef verplaatst. Daarnaast is onder de nieuw aan te leggen weg een rioleringssysteem aangelegd. Voor de aanleg van het wegcunet is de bodem over een breedte van circa 6 meter tot circa 1,00 m -mv (0,28 – 0,38 m -NAP) ontgraven. Voor de aanleg van de riolering is de bodem tussen 2,13 en 2,28 m -mv (1,45 en 1,60 m -NAP) ontgraven. Voor het aan te leggen parkeerterrein aan de noordzijde van het plangebied wordt de bodem tussen circa 0,76 en 1,20 m -mv (0,08 en 0,52 m -NAP) ontgraven.
Het plangebied maakt deel uit van het bestemmingsplan ‘Bebouwde kom Bruinisse’. Voor het plangebied is een dubbelbestemming ‘archeologie - waarde 7’ van toepassing. Hiervoor geldt een onderzoeksplicht bij ingrepen op een oppervlakte groter dan 5000 m2 en waarbij de bodem tot op een diepte van 50 cm -mv verstoord wordt, tenzij kan worden aangetoond dat er in het plangebied geen archeologische waarden aanwezig zijn óf wanneer deze waarden volgens het bevoegd gezag voldoende worden veiliggesteld. Op de archeologische beleidskaart van de gemeente Schouwen-Duiveland bevindt het gebied zich binnen de zone ‘Onderzoeksgebied B’. Als de geplande ingrepen bovenstaande oppervlakte- en dieptegrenzen overschrijden, geldt een onderzoeksplicht.
Het plangebied waarbij verstoringen worden aangebracht dieper dan 50 cm, beslaat een oppervlakte van circa 3.480 m2, waardoor er op basis van de oppervlaktegrens strikt genomen geen onderzoeksplicht gold voor de initiatiefnemer. Gezien de gevoeligheid van de omgeving rondom de mogelijke aanwezigheid van (resten van) begravingen op deze locatie, is door de gemeente Schouwen-Duiveland echter besloten om archeologisch onderzoek te laten plaatsvinden in de vorm van een proefsleuvenonderzoek. Op basis van dit onderzoek, uitgevoerd in augustus 2019, bleek dat de begraafplaats nog in situ bewaard is. Op basis van de onderzoeksresultaten van dit proefsleuvenonderzoek heeft de gemeente besloten dat een volledige opgraving van het terrein niet noodzakelijk werd geacht. Wel is besloten om 9 individuen op te laten graven als steekproef voor deze begraafplaats. De overige graven worden conform de VNG procedure geruimd.
Tijdens de opgraving zijn in totaal 143 menselijke begravingen vastgesteld vanaf minimaal 0,70 m -mv (0,06 m- NAP). Samen met de resultaten uit het proefsleuvenonderzoek zijn van deze begraafplaats 190 graven ingemeten. Van deze 190 graven zijn 11 graven met 12 individuen opgegraven. Initieel was de bedoeling enkel minderjarigen op te graven, zodat een vergelijking kon worden gemaakt met de geanalyseerde graven aan de Korte Ring. Echter was het niet mogelijk enkel op basis van de lengte van de grafkuil te bepalen of het om een kind/adolescent of volwassene ging. Daarnaast werden de sloopwerkzaamheden tegelijkertijd met het uitgraven van het te begeleiden wegcunet uitgevoerd. Als gevolg hiervan is wegens veiligheidsoverwegingen gekozen om de graven enkel aan de westzijde van het onderzoeksgebied verder te onderzoeken. Op basis van de lengte van de grafkuilen kon reeds worden vastgesteld dat er geen specifieke locatie op deze begraafplaats was voorzien voor het begraven van de kinderen. Om een beeld te krijgen van de begraven individuen op deze begraafplaats is vervolgens gekozen om 2 rijkere graven op te graven en minimaal 2 individuen per raai te onderzoeken.
Het onderzoek van deze 12 individuen heeft ons de kans geboden om een unieke inkijk te verkrijgen in het leven van het 18de – 19de eeuwse Bruinisse.
De individuen zijn traditioneel volgens Christelijke traditie begraven, liggend op de rug met het hoofd in het zuidwesten en de voeten aan de noordoostzijde. De handen lagen ofwel gestrekt naast het lichaam of in de “schoot”. Alle individuen zijn in een rechthoekige of trapeziumvormige kist begraven bestaande uit naaldhout (grove den en fijnspar), eik en iep. De rijkere graven zijn gedecoreerd met ijzeren handvaten en kistnagels met een bloemvormige kop.
Het jongste opgegraven individu betreft een foetus van 6 à 9 maanden oud en het oudste een volwassen vrouw tussen 41 en 58 jaar. De individuen lijken in hun zondagse pak begraven te zijn. Dit wordt weergegeven door de vele knopen in de graven en bij één vrouwelijk individu de resten van een kap en oorijzer.
Analyse van deze individuen geeft, net als de individuen aan de Korte Ring, aan dat de leefomstandigheden hard waren. De skeletten vertonen de gevolgen van rachitis en/of scheurbuik, het gevolg van vitamine C- en/of D-tekort als gevolg van malabsorptie, de afwezigheid van vers fruit, groenten, vlees en vette vis. Dagelijkse mondhygiëne was nog niet aan de orde, gezien de grote hoeveelheid vastgestelde cariës bij de kinderen en afwezigheid van enkele tanden bij de volwassenen. Bij de volwassenen zijn aanwijzingen gevonden van fysieke (over)belasting, scoliose, artrose en zelfs een hernia. Een zeldzame vondst is deze van een breukband in één van de rijkere graven. Dit individu had problemen aan de onderrug of bekken.
Binnen het tracé voor de nieuwe riolering en mogelijk ook onder de locaties van de voormalige bebouwing zijn alle graven geruimd. Buiten deze delen kunnen binnen de grenzen van de voormalige begraafplaats nog menselijke resten worden aangetroffen vanaf circa 0,50 m -mv (0,40 m +NAP).
