In opdracht van Welling en van Bree heeft BAAC een proefsleuvenonderzoek met een doorstart naar een opgraving uitgevoerd in plangebied Wilhelminaplein 26 te Someren. Het plangebied ligt in het centrum van Someren in de gelijknamige gemeente aan het Wilhelminaplein 26. Het omvat het gehele kadastrale perceel gemeente Someren, sectie B, nr. 4963. De aanleiding voor het onderzoek is de voorgenomen bouw van een appartementencomplex met vier bouwlagen. In het meest noordelijke deel van het plangebied is omstreeks 1843 parallel aan de weg een huis geplaatst. Dit pand is in de loop van de tweede helft van de 20e eeuw meerdere keren verbouwd, waarbij de oude kelder gespaard bleef. Het achterterrein is vermoedelijk vanaf de jaren 60 van de 20e eeuw bebouwd geraakt. Volgens de archeologische beleidskaart van gemeente Someren ligt het plangebied in een gebied met een hoge archeologische verwachting (categorie 3). Voor dergelijke gebieden geldt een onderzoeksplicht bij een verstoringsdiepte van meer dan 40 cm en een verstoringsoppervlakte van 250 m2.
Het proefsleuvenonderzoek met een doorstart naar een (kleinschalige) opgraving heeft plaatsgevonden op 25 april 2019. Tijdens het veldwerk zijn verspreid over het plangebied twee proefsleuven aangelegd. Proefsleuf 1 bevindt zich aan de noordzijde van het terrein en meet circa 20 x 4 m. Deze proefsleuf is iets naar het zuiden verplaatst in verband met een vermoedelijke asbestvervuiling ter hoogte van de opgevulde kelder. Proefsleuf 2 is op het zuidelijke deel van het plangebied aangelegd en meet circa 14 x 4 m. In het plangebied zijn een plaggendek, grondverbeteringsbanen, een greppel, zes paalkuilen, een afvalkuil en twee waterputten aangetroffen. Deze sporen kunnen aan twee gebruiksfasen worden toegeschreven, grondverbetering en het gebruik als akker enerzijds en het gebruik als erf anderzijds.
Binnen het plaggendek lijkt een tweedeling gemaakt te kunnen worden tussen de fase vóór de grondverbetering en de fase er na. Het plaggendek lijkt op z’n vroegst in de 15e eeuw te zijn ontstaan. Mogelijk heeft in de 17e/18e eeuw grondverbetering op het akkerperceel plaatsgevonden, al is deze datering niet zeker. Vervolgens heeft de jongste fase van het plaggendek zich ontwikkeld tot dat halverwege de 19e eeuw het akkerperceel ter hoogte van het plangebied in gebruik werd genomen voor bewoning. Een greppel aan de noordwestzijde van het plangebied moet met deze jongere fase van het akkerperceel in verband gebracht worden. Oudere sporen van menselijke activiteiten zijn onder het plaggendek en de stroken met grondverbeteringsbanen niet aangetroffen.
Van de bewoning die vanaf 1843 in het plangebied plaats heeft gevonden, zijn alleen een afvalkuil, enkele paalkuilen en twee waterputten teruggevonden. In eerste instantie is een plaggenput geplaatst die aan het eind van de 19e of begin van de 20e eeuw is vervangen door een waterput met bakstenen bekisting. Deze gemetselde waterput is waarschijnlijk omstreeks de jaren 50/60 van de vorige eeuw buiten gebruik geraakt en deels ontmanteld. Muurwerk van het 19e-eeuwse huis is niet aangetroffen en vermoedelijk tijdens een aanzienlijke verbouwing in de jaren 80 verdwenen. Ook de paalkuilen en afvalkuil zijn enigszins geroerd door aanpassingen aan het huis en toevoeging van aanbouwen in de tweede helft van de 20e eeuw. De fysieke kwaliteit van het erf uit de 19e/20e eeuw is slecht en ook de inhoudelijke kwaliteit van de vindplaats scoort middelmatig tot laag. Op basis van de resultaten van het onderzoek is tijdens het veldwerk vastgesteld dat de vindplaats in principe niet-behoudenswaardig is maar dat het onderzoek van de waterput(ten) wel meerwaarde heeft. De bevoegde overheid (R. Berkvens, Omgevingsdienst Zuidoost-Brabant) heeft daarom besloten om verder onderzoek binnen het plangebied te beperken tot het opgraven van deze waterput(ten). Belangrijkste vraagstelling hierbij was of de bakstenen waterput een voorganger had. De opgraving van de waterput(ten) is direct aansluitend op het proefsleuvenonderzoek uitgevoerd.
