In de periode 2012-1217 worden de lage wal- en kluismuren langs de Oude- en Nieuwegracht in de Utrechtse binnenstad over een afstand van zo'n 5,5 km verbeterd en/of vervangen. In het najaar van 2012 werd aan de westzijde van de Oudegracht tussen de Bijlhouwersbrug en de Vollersbrug (rak 15) het eerste deel van de renovatie uitgevoerd. Over een afstand van ca. 140 m werd de lage walmuur afgebroken en vervangen door een nieuwe. Er geldt voor de bodemverstoringen in het kader van deze renovatie een zeer grote kans op het aantreffen van archeologische resten uit de periode van de Romeinse tijd tot en met de nieuwe tijd. Het was echter niet mogelijk voorafgaand aan de werkzaamheden in rak 15 archeologisch onderzoek uit te voeren. Het verwijderen van de grond achter de bestaande walmuur is daarom archeologisch begeleid door archeologen van de afdeling Erfgoed gemeente Utrecht. In deze basisrapportage worden daarnaast de resultaten van drie eerdere waarnemingen langs de Oudegracht beschreven, namelijk een bouwhistorische waarneming van de Bijlhouwersbrug (door H. Hundertmark in 1997), een bouwhistorische waarneming van een natuurstenen kluismuur bij de Stadshuisbrug (eveneens door H. Hundertmark in 2011) en de vondst van een grote hoeveelheid dierlijke botten in vullingslagen van de Oudegracht ter hoogte van de Vismarkt (2011).
Tijdens de bouwhistorische waarneming direct ten noordwesten van de Stadhuisbrug is de kluismuur onder de waterspiegel ter hoogte van huis De Ster en huis Leeuwenstein in kaart gebracht. Ter hoogte van het huis De Ster bleek deze te bestaan uit blokken van Doornikse steen, vermoedelijk daterend uit de dertiende eeuw. De kluismuur ter hoogte van huis Leeuwenstein vertoont onder de waterspiegel een stuk metselwerk van ledesteen, mogelijk daterend uit de vijftiende of zestiende eeuw. In 2011 werden tijdens herstelwerkzaamheden aan de kluismuur ter hoogte van de Vismarkt in rak 7 boringen uitgevoerd, waarbij op aanzienlijke diepte een zeer grote hoeveelheid dierlijk botmateriaal werd aangetroffen, waarvan een groot deel slachtsporen vertoonde. De vondst van de botten houdt waarschijnlijk verband met de vleeshouwers, die tot 1432 rondom het Vleeshuis achter het stadhuis waren geconcentreerd.
Bouwhistorisch onderzoek aan de Bijlhouwersbrug in 1957 en 1997 heeft aangetoond dat deze brug bestaat uit drie delen. Het noordelijke deel is de oorspronkelijke brug uit de dertiende eeuw, die behoorde tot de Tolsteegpoort. Het aanzienlijke langere deel aan de zuidzijde was onderdeel van de vernieuwde zestiende-eeuwse vestingwerken. In de smalle zone tussen deze twee brugdelen waren aanvankelijk sluisdeuren aangebracht, waarmee de watergang kon worden afgesloten. Deze zone werd later dichtgezet, waardoor de Bijlhouwersbrug één ononderbroken geheel vormde.
Tijdens de archeologische begeleiding in rak 15 werd vlak naast de Bijlhouwersbrug een dertiende-eeuwse fundering van de oorspronkelijke werfmuur aangetroffen. Deze was, net als de Bijlhouwersbrug, bekleed met blokken trachiet. Daarnaast werd ter hoogte van het perceel van de tegel- en plateelbakkerij van Adriaen van Oort (1642-1844) een grote hoeveelheid vondsten verzameld. Deze bestaan onder meer uit fragmenten van ongeglazuurde wandtegels (halffabricaten), wit geglazuurde wandtegels (misbaksels) en ongeglazuurd aardewerk, vermoedelijk halffabricaten van majolica en faience. Er werden tevens mogelijke stapelhulpen en proenen gevonden, wat onderstreept dat er langs de gracht productieafval werd gedumpt.
Tijdens de archeologische begeleiding in rak 15 werden ook vijftien beschoeiingspalen van naald- en eikenhout aangetroffen. Deze beschoeiing vormde de voorloper van de gemetselde lage walmuur. De exacte ouderdom van de vijftien beschoeiingspalen is niet bekend, maar tot in de twintigste eeuw heeft er een houten beschoeiing gestaan langs dit deel van de Oudegracht.
