In opdracht van de gemeente Overbetuwe heeft het onderzoeks- en adviesbureau BAAC bv een archeologisch bureauonderzoek en inventariserend veldonderzoek met behulp van boringen (verkennende fase) uitgevoerd in het plangebied OBC Elst Zuid.
Het plangebied maakt deel uit van het oostelijke rivierengebied. Het plangebied ligt op een rivierkom- en oeverwalachtige vlakte. In het plangebied was in de midden-bronstijd de stroomgordel van Ressen fase C actief en in de middenbronstijd tot in de late ijzertijd de stroomgordel van Baal. Beiden hebben het laat-glaciale rivierterras X doorsneden. De top van het beddingzand komt voor op een diepte van 1,0 à 2,0 m – mv, waarbij de diepteligging toeneemt in westelijke richting. De beddingafzettingen worden afgedekt door kom- op oeverafzettingen. In het centrale, zuidelijke en noordelijke deel komen mogelijk restgeulen voor behorende tot de jongste actieve rivierloop, de Baal stroomgordel. Op basis van de ouderdom van de Baal stroomgordel worden met name archeologische resten vanaf het mesolithicum binnen het plangebied verwacht. De bodem bestaat ter plaatse uit kalkhoudende en kalkloze ooivaaggronden die zich hebben ontwikkeld in zware zavel en lichte klei.
Het plangebied maakte aan het begin van de 19e eeuw deel uit van een groot agrarisch gebied, waarbij het plangebied in gebruik was als akker waardoorheen een pad liep. Het is nadien nooit bebouwd geweest. Door de jaren heen is het in gebruik geweest als zowel akker als boomgaard. De aanwezigheid van munitie(restanten) uit de Tweede Wereldoorlog op het terrein is aannemelijk, gezien de nabijheid van een spoorlijn. Op luchtfoto’s is ook een krater te zien.
Op basis van het bureauonderzoek geldt voor het gehele plangebied een hoge verwachting op het aantreffen van archeologische resten vanaf de ijzertijd tot en met de nieuwe tijd B. Het gaat hier met name om nederzettingsresten, maar er dient ook rekening gehouden te worden met zaken zoals infrastructuur graven of grafvelden. Binnen het plangebied moet ook rekening gehouden worden met sporen resten die dateren uit de Tweede Wereldoorlog (kraters, explosieven). De kans op het aantreffen van archeologie van voor de ijzertijd wordt klein geacht, aangezien het plangebied binnen de contouren van de Baalse meandergordel ligt. Eventueel aanwezige oudere archeologische resten zullen derhalve geërodeerd zijn door de rivierwerking. In de aanwezige restgeulvullingen worden water gerelateerde vondsten en complextypen verwacht, te denken valt aan bootresten, rituele deposities, visfuiken, bruggen, voorden etc.
Uit het booronderzoek is gebleken dat de geologische en bodemkundige situatie ter plaatse van het plangebied de verwachting uit het bureauonderzoek ter delen onderbouwd. Het plangebied is ruwweg in te delen in drie verschillende lithologische eenheden: rivierterras X in zowel de zuidwestelijke hoek als het oostelijke deel, een meandergordel in het centrale deel en een restgeul in het noordelijke deel. Voor de zones die op rivierterras X liggen blijft de hoge verwachting op het aantreffen van archeologische resten vanaf het mesolithicum tot en met nieuwe tijd B staan. Aan de zone waarin de meandergordel is aangetroffen wordt een middelhoge verwachting toegekend voor archeologie Bureauonderzoek en inventariserend veldonderzoek 8 vanaf de ijzertijd. De kans op het aantreffen van archeologie dat ouder is dan de ijzertijd wordt hier klein geacht, aangezien eventueel aanwezige resten zullen zijn geërodeerd door de rivierwerking. Wel is er binnen deze meandergordel mogelijk sprake van een dubbel archeologisch niveau (op 30-95 cm –mv en 105- 150 cm –mv). De belangrijkste ligt op 105-150 cm –mv en kan resten bevatten vanaf de ijzertijd. In de aanwezige restgeulvullingen is de verwachting voor nederzettingsresten bijgesteld naar laag. Echter kunnen er wel water gerelateerde vondsten en complextypen verwacht worden, zoals bootresten, rituele deposities, visfuiken en - weren, bruggen, voorden, etc. Door de aanwezigheid van een oude cultuurlaag in boring 21 is de hoge verwachting voor archeologische resten vanaf de middeleeuwen tot nieuwe tijd B behouden.
BAAC adviseert om een karterend (en waarderend) proefsleuvenonderzoek uit te voeren indien de bodem verstoord wordt tot dieper dan de huidige bouwvoor (30cm –mv). Dit geldt alleen voor de gebieden met een hoge en middelhoge verwachting en voor de zone waarin een oude woongrond is aangetroffen. Voor de gebieden met een lage verwachting adviseert BAAC geen nader vervolgonderzoek uit te laten voeren. De exacte invulling van het archeologisch onderzoek en bijbehorende onderzoekstraject dient te worden opgesteld in een Programma van Eisen (PvE). Het doel van het karterend proefsleuvenonderzoek is het opsporen/karteren van eventueel aanwezige archeologische resten. Indien er archeologische resten aanwezig zijn dan dienen deze gewaardeerd te worden. Om een vindplaats te kunnen waarderen, worden in het veld aanvullende gegevens verzameld over de omvang van de vindplaats(en), de conservering en gaafheid, de ouderdom en aard van de site/complextype. Bij de waardering wordt een archeologische vindplaats beoordeeld op de belevingswaarde, de fysieke kwaliteit en de inhoudelijke kwaliteit. De eerste stap in de waardering van erfgoed is de site te beoordelen op haar belevingswaarde. Kan de vindplaats op basis van schoonheid of herinneringswaarde behoudenswaardig genoemd worden? Vervolgens wordt gekeken naar de fysieke kwaliteit; de conditie van de grondsporen en de conservering van de vondsten zoals bot, aardwerk, hout en (vuur)steen. Als laatste wordt gekeken naar de inhoudelijke kwaliteit. Wanneer een vindplaats laag scoort op belevingswaarde en fysieke kwaliteit, wordt naar de inhoudelijke criteria gekeken om vast te stellen of een site toch behoudenswaardig is. Als er al veel vergelijkbare sites bekend zijn, vermindert dat de inhoudelijke waarde. Als een vindplaats goed scoort op de inhoudelijke criteria, wordt deze alsnog behoudenswaardig geacht.
