Tussen augustus 2012 en december 2013 heeft ADC ArcheoProjectende plaatsing van afvalcontainers op 14 locaties in de historische binnenstad van Zaltbommel archeologisch begeleid. De werkzaamheden zijn in twee fasen uitgevoerd: de eerste fase betrof de archeologische begeleiding van het ontgraven van ‘proefsleuven’ ten behoeve van het in kaart brengen van de aanwezige kabels en leidingen op de locaties waar de afvalcontainers zouden worden geplaatst. De tweede fase betrof vervolgens de begeleiding van het uitgraven van de grond ten behoeve van het plaatsen van de afvalcontainers.
De binnenstad van Zaltbommel staat geregistreerd als een monument van archeologische waarde waar sporen uit de periode van de IJzertijd tot en met de Nieuwe tijd verwacht kunnen worden.
Aangezien de afvalcontainers ingegraven zouden worden tot op een diepte van drie meter, zouden eventueel aanwezige archeologische waarden daarbij vernietigd worden. Door het bevoegd gezag is daarom besloten dat de aanleg van de afvalcontainers archeologisch begeleid diende te worden conform protocol opgraven. De keuze hiervoor was gebaseerd op het feit dat de omvang van de aan te leggen putten (2 x 2 m), in combinatie met de diepte (3 m) een regulier onderzoek middels een opgraving financieel en technisch uitsloot. Sporen en profielen in ongeveer de bovenste anderhalve meter van het gat zijn gedetailleerd gedocumenteerd. Diepere niveaus zijn vanaf de kant geobserveerd en beschreven. De uitgegraven grond werd direct op een vrachtwagen geladen en afgevoerd. Alleen op één locatie (locatie 1, Kerkplein) zijn de onderste, humeuze lagen op de kant gelegd en handmatig doorzocht op het voorkomen van vondstmateriaal.
In alle containergaten zijn tussen ca. 2,5 en 3 m onder het maaiveld natuurlijke lagen aangetroffen: zandige beddingafzettingen van de Waal en mogelijk de Gamerense stroomrug en oeverafzettingen van (zandige) klei van dezelfde stroomgordels. Alleen in de werkput bij de St.
Maartenskerk (locatie 1, Kerkplein) is de natuurlijke ondergrond niet bereikt. Hier zijn tot ruim 3 m diepte ophogingslagen aangetroffen. Vanaf ca. 2,5/2,6 meter diepte zijn ook in alle andere werkputten ophogingslagen aangetroffen. In vijf containergaten werden onder de oudste ophogingslaag nog sporen aangetroffen (kuilen, greppels en een waterput): deze worden geïnterpreteerd als de oudste resten van bewoning, maar hoeven niet overal dezelfde datering te hebben. In de zuidoosthoek van de binnenstad kunnen de oudste sporen in de 9e of 10e eeuw dateren, maar er zijn nergens vondsten in de sporen aangetroffen om deze datering te onderbouwen.
Het oudste materiaal, afgezien van een fragment Romeins bouwmateriaal dat als opspit beschouwd moet worden, is afkomstig uit humeuze lagen in de werkputten bij de St. Maartenskerk en Vogelenzang en betreft 9e/10e-eeuwse aardewerkfragmenten (respectievelijk locatie 1 en 4). In de meeste werkputten ligt het vondstmateriaal uit de 15e/16e eeuw direct onder de meest recente pakketten, op een diepte van ca. 60 tot 90 cm onder het maaiveld. Twee locaties hebben bijzondere vondsten en sporen opgeleverd: Bij de St. Maartenskerk zijn tussen 80 en 130 cm onder het maaiveld enkele begravingen aangetroffen die dateren uit de periode 15e – midden 18e eeuw.
Aan het westelijke uiteinde van de Gamersestraat (locatie 10) is een aantal (baksteen) structuren aangetroffen uit de 16e eeuw, die onder meer wijzen op ambachtelijke activiteiten van een smid.
