Samenvatting Odyssee project
Het archeologisch onderzoek naar de lineaire bandkeramiek (LBK) in Nederland kent een lange geschiedenis. Vanaf 1925 zijn amateur- en beroepsarcheologen bezig onze kennis van die cultuur te vergroten door het verzamelen van oppervlaktevondsten en door kleinere en grotere opgravingen, in wisselwerking met buitenlands onderzoek. De Leidse Universiteit, en met name prof. dr P.J.R. Modderman, heeft daarin sinds 1967 een internationaal toonaangevende rol gespeeld met grote opgravingen in de Limburgse regio te Elsloo, Geleen, Sittard en Stein. Opvallend is dat, buiten het onderzoek van Modderman, desondanks de publicaties van de onderzoeksgegevens summier zijn. De meeste onderzoeksresultaten die in de beginjaren van het bandkeramische regionale onderzoek werden behaald, zijn in korte overzichtsartikelen gepubliceerd waarbij de zogenaamde "krenten uit de pap" werden gepresenteerd. Deze onderzoeken zijn wel richtinggevend geweest voor het onderzoek naar de bandkeramische cultuur, maar de huidige vraagstellingen vragen om een gedetailleerd inzicht in de onderzoeksgegevens. Daarom is het noodzakelijk deze "vergeten" gegevens boven water te halen en voor iedereen toegankelijk te maken.
Het hier te presenteren NWO-Odyssee projectvoorstel behelst de uitwerking van een selectie van dertien (nood)opgravingen, uitgevoerd door de Universiteit Leiden, het Rijksmuseum van Oudheden en/of amateurarcheologen in de periode vóór de grote opgravingen van Modderman (1926-1949) en de periode daarna (1970-2000) onder de projectnamen Beek-Molensteeg, Berg aan de Maas-Pastoor Eijckstraat, Catsop-Spoorlijn, Echt-Annendaal , Geleen-Bergstraat, Geleen-Centraal Laboratorium, Geleen-Seipgensstraat, Geleen-Urmonderbaan , Maastricht-Belvedère, Maastricht-Caberg, Maastricht-Klinkers en Stein-Haven. De vindplaatsen Annendaal, Belvedère, Caberg, Klinkers en Seipgensstraat zijn grotendeels vlakdekkend onderzocht waarbij meerdere huisstructuren met bijhorende langskuilen zijn aangetroffen. De overige onderzoeken betreffen kleinschaligere archeologische noodopgravingen waar bandkeramische bewoningssporen zijn aangetroffen die van belang zijn qua landschappelijke situering of vondsten voor de periode van de bandkeramiek. Het is een selectie van onderzoeken uit een, helaas, groter aantal van niet of nauwelijks uitgewerkte onderzoeken. De resultaten van deze noodopgravingen vormen een belangrijke aanvulling op het langlopende regionale onderzoek van de Universiteit Leiden, met name door Modderman, omdat andere uitgangspunten en methodieken nieuwe en bijzondere data opleveren. De integratie van die oude en jonge, maar niet afdoend gepubliceerde opgravingen met de wèl afdoend gepubliceerde opgravingen zullen een wetenschappelijke meerwaarde opleveren.
Dankzij 'Malta' en de daaruit vloeiende nieuwe monumentenwet wordt thans de bandkeramiek weer op de kaart gezet, er worden bandkeramische opgravingen uitgevoerd, en door beleidskaarten worden terreinen waarin bandkeramische nederzettingen verwacht worden, nu ook planologisch op gemeentelijk niveau beschermd. Net als in de jaren zestig van de vorige eeuw wordt lokaal een grote archeologische waarde toegeschreven aan de bandkeramiek en wordt zelfs in enkele gevallen gemeentelijke Limburgse identiteit geassocieerd met de bandkeramiek. Ondanks deze hernieuwde interesse en binding blijkt de rol van de Universiteit Leiden vooralsnog beperkt: nagenoeg alle bandkeramische specialisten zijn gepensioneerd (echter voorlopig nog wel actief) maar er is (nog) geen opvolging. Een veertig jaar durende onderzoekstraditie en de bijhorende kennis binnen de Universiteit Leiden dreigt verloren te gaan. Juist in een tijd waarin de bandkeramiek als belangrijk voor de hedendaagse Limburgse identiteit wordt aangemerkt, een warm politiek klimaat wordt geschapen, en "maatschappelijke relevantie" toeneemt, mag de wetenschap niet achterblijven. De dreigende erosie van kennis die is ingezet, kan en moet gekeerd worden. Door een samenwerkingsverband aan te gaan van "oude" onderzoekers met een jongere generatie wordt deskundigheidsbevordering gestimuleerd. Naast het uitwerken van de diverse onderzoeken is minstens zo belangrijk dat er kennisoverdracht plaatsvindt in een samenstelling die uniek is voor het bandkeramisch onderzoek in Nederland. Juist de combinatie van onderzoekers van het eerste uur (Bakels, Van de Velde, De Grooth, Brounen, Hendrix en Vromen) die in meerdere of mindere mate betrokken zijn geweest bij bovenstaande projecten én jonge onderzoekers die richtinggevend zijn voor de nieuwe generatie, laat het fundamentele belang van dit project zien. Uitwerking van de genoemde onderzoeken tot uiteindelijk een KNA-conform rapport en kennisoverdracht vormen naast publieke voorlichting, in de vorm van een tentoonstelling en een website, het centrale thema van het hier voorgestelde project.
