Binnen het onderzochte Herinrichting wegentraject Dorpsstraat-Vaassenseweg-Molenweg bestaat de bodemopbouw uit diverse lagen. Er kon worden vastgesteld dat de bodemopbouw nog grotendeels intact is.
De dorpskern van Terwolde ligt, zoals bekend, op een oeverwal direct ten westen van de huidige IJssel. Deze oeverwal is in de meeste profielen aangetroffen en gedocumenteerd. De top van deze oeverwal bevindt zich op circa 4,50 NAP, ter hoogte van profiel 14. In zuidelijke richting loopt deze af naar circa 4,00 NAP ter hoogte van profiel 17 en in noordelijke richting naar circa 4,30 NAP in profiel 9. Zoals nu ook nog waar te nemen loopt de top van de oeverwal ook in westelijke richting af, naar circa 3,75 NAP in profiel 1.
Deze oeverwal is gevormd door de IJssel tussen circa 700 en 1200 n.Chr. op een pakket komklei. Deze komklei is ontstaan na de avulsie van de IJssel circa 350 n.Chr. tussen Zutphen en Deventer. Door periodieke overstromingen en hoog water is een voedselrijke waterrijke uiterwaard ontstaan waarin onder meer posthoornslakken hebben geleefd. Door het IJsselwater is tussen circa 350 en 700 n.Chr. een dik pakket kleisediment afgezet tot circa 3,40 NAP. Het is zeer goed mogelijk dat zich in dit gebied vóór de doorbraak van de IJssel een veenpakket heeft bevonden die later door de klei is afgedekt (verdronken).
De oeverwal is minimaal 65 tot 90 cm hoog geweest, waarbij de top zoals gezegd ter hoogte van profiel 14 is aangetroffen. Daarom is het ook niet verwonderlijk dat juist hier de oudste antropogene resten zijn aangetroffen in de vorm van een kuil met daarin vondstmateriaal uit de eerste helft van de 13e eeuw.
Op de gehele oeverwal is een cultuurlaag (akkerlaag) aangetroffen direct op de natuurlijke onder-grond (oeverwal). Ter hoogte van profiel 14 wordt deze door het 13e eeuwse spoor doorsneden, wat erop wijst dat we hier te maken hebben met een cultuurlaag die ontstaan is vóór 1200 n.Chr. Of deze cultuurlaag op de gehele oeverwal in dezelfde periode is ontstaan, of zelfs nog ouder is, is helaas door ontbrekend vondstmateriaal in deze laag niet te bepalen.
Op de flank van het duin, ter hoogte van de huidige Leliestraat en de Molenweg, is ook een cultuur-laag aangetroffen. Deze is te dateren vóór 1700 n.Chr.
Op de cultuurlaag(en) zijn verschillende ophogingpakketten en straatniveaus aanwezig te dateren tussen 1300 en 1800 n.Chr. In het bijzonder rond de kerk vertonen deze lagen een grotere diversiteit. Enkele lagen hiervan kunnen waarschijnlijk in verband worden gebracht met bouwwerkzaamheden aan de kerk rond 1540 n.Chr.
Straatniveaus komen zowel op de oeverwal als ook op de flank hiervan voor, ter hoogte van de Schoolstraat en de Kosterij. Het gaat hier om een straatniveau bestaande uit een dik pakket takken ontstaan in de periode 1700 tot 1750 n.Chr. Opvallend is dat dit straatniveau alleen is aangetroffen in de zuidwand van de rioolsleuf en niet ten noorden daarvan. Aan de hand hiervan kan gesteld worden dat dit oudere wegtracé na de aanleg van het eerste rioolstelsel in de 20e eeuw recht getrokken is en hierdoor iets verlegd is.
Het deel ten westen van de oeverwal, ten noorden van de Vaassenseweg tot aan de Leliestraat, is pas tussen 1850 en 1900 n.Chr. opgehoogd. Hier lijkt sprake te zijn van een jongere ontginning en in gebruik name als bouwland.
Naast lagen zijn ook een aantal sporen in de vorm van een kuil, waterput en muurwerk aangetroffen tijdens de werkzaamheden. De kuil is, zoals al gezegd, te dateren in de eerste helft van de 13e eeuw en bevindt zich op het hoogste punt van de oeverwal. De waterput heeft bij de oude dorpspomp behoord die ná 1700 n.Chr. is aangelegd. Tijdens rioolwerkzaamheden in de 20e eeuw is deze komen te vervallen en deels verstoord. Het bovenste deel van de pomp is, na enige tijd in de opslag, weer naast de kerk geplaatst. Het muurwerk is mogelijk te koppelen aan de tuinmuur van de gesloopte boerderij de Lelie, ter hoogte van de huidige C1000. De datering hiervan (ná 1750 n.Chr.) komt goed overeen met de vermelding van deze boerderij als herberg in 1749 n.Chr..
De aanwezigheid van archeologische resten vanaf de 13e eeuw binnen de dorpskern van Terwolde sluit goed aan bij de eerste vermelding van het dorp ‘Ter Wolde’ uit 1295 n.Chr. De oudere cultuur-laag, vóór 1200 n.Chr., wijst op een nog ouder gebruik van de oeverwal als bouwland of vestigings-plaats. Dit gegeven komt overeen met de vermelding van een boerderij ten noorden van de huidige dorpskern uit 960 n.Chr.
De dorpskern van Terwolde kan als één vindplaats worden beschouwd waarbinnen zich diverse archeologische waarden bevinden.
Door middel van deze inspectie kan worden aangetoond dat binnen het wegtracé, en mogelijk ook binnen andere delen van de dorpskern, grote delen van het bodemarchief nog intact zijn. Afgezien van het feit dat bij deze inspectie niet het gehele bodemprofiel binnen het tracé onderzocht kon wor-den, is veel aanvullende informatie verzameld om een deel van de ontstaansgeschiedenis van Terwolde te kunnen aanvullen. De waarde van dit bodemarchief binnen de dorpskern kan hierom als hoog worden beschouwd en als behoudenswaardig aangemerkt worden.
De trefkans op het aantreffen van archeologische resten binnen de dorpskern (vindplaats) is groot. Hierdoor wordt geadviseerd om bij bodemverstorende werkzaamheden het te verstoren deel van het bodemarchief archeologisch te waarderen.
Indien zich hier archeologische resten bevinden, en deze niet in-situ behouden kunnen blijven, zullen deze door middel van een opgraving ex-situ moeten worden veilig gesteld.
