ADC ArcheoProjecten heeft, samen met de vrijwilligers van de Archeologische Werkgroep Apeldoorn (AWA) een Archeologische Opgraving uitgevoerd voor het plangebied Hameinde te Loenen in de gemeente Apeldoorn. In het plangebied zal de nieuwe woonwijk “de tuin van Loenen” worden gebouwd. Eerder uitgevoerd archeologisch proefsleuvenonderzoek op het terrein heeft aangetoond dat in het plangebied behoudenswaardige archeologische resten aanwezig zijn en deze in situ behouden moesten blijven. In situ behoud betekent dat de archeologische sporen beschermd moeten worden en er geen gravende (civieltechnische) werkzaamheden uitgevoerd mogen worden. Indien het niet mogelijk was de archeologische sporen te beschermen, dan diende een archeologisch vervolgonderzoek, een opgraving, plaats te vinden, het zogenaamde behoud ex situ. De bevoegde overheid heeft besloten dat een opgraving nodig was daar waar de sporen dichter dan 70 cm onder het maaiveld zitten en daar waar de bouwvlakken van de woningen en de nutsvoorzieningen gepland zijn. Op die locaties waar de archeologische resten meer dan 70 cm diep zitten en geen graafwerkzaamheden werden voorzien voor de bouw van de wijk, is de vindplaats in situ behouden. De archeologische opgraving heeft laten zien dat er door de eeuwen heen mensen kortstondig verbleven en later gewoond hebben aan het Hameinde. De jagers/verzamelaars uit de Steentijd (Laat-Paleolithicum en Mesolithicum) verbleven kortstondig in het gebied, maar kwamen wel regelmatig en verspreid over een lange tijd langs om hun potje te koken en waarschijnlijk te jagen op wild en vruchten te verzamelen. De resten die zij hebben nagelaten bestaan uit kuilhaarden, kuilen en paalkuilen. Ook zijn enkele vuurstenen werktuigen gevonden waarmee ze hun voedsel sneden en schoonmaakten. Lange tijd later, in de IJzertijd, trekt men niet meer rond om voedsel te vinden, maar woont men in boerderijen en verbouwd men zelf graan en houdt men dieren. De resten die deze mensen hebben achtergelaten aan het Hameinde bestaan uit paalkuilen die samen de plattegrond van een boerderij vormen. In de Vroege Middeleeuwen wonen er ook mensen aan het Hameinde. De boerderij is weliswaar niet gevonden en ligt waarschijnlijk buiten het nu onderzochte gebied, maar de sporen die wel werden aangetroffen laten zien dat we ons op het erf van een boerderij bevinden waarvan een waterput, een hutkom en een veekraal zijn gevonden. Hutkommen worden veelal gebruikt voor ambachtelijke activiteiten en waren dus kleine bijgebouwtjes of schuurtjes op een boerenerf. Voor deze periode zijn er enkele aanwijzingen voor ijzerproductie aangetroffen. Zo werden een klappersteen en een ijzerslak gevonden. Een klappersteen is een ijzerconcretie waarbij vaak de kern is losgeraakt van de buitenkant, waardoor er bij het schudden van de steen een klapperend geluid te horen is. Klapperstenen werden op de Veluwe veelvuldig gebruikt om ijzer uit te winnen. De slak is afkomstig uit een oven waarin ijzer werd gesmolten, waarbij de slak uit de oven in een verdieping voor de oven vloeit. Dit type oven kennen we vanaf ongeveer de 7e tot en met de 11e eeuw. De grote ijzerproductie op de Veluwe vind plaats in de 7e - 9e eeuw, dus een datering in die periode is zeker op zijn plaats. De laatste periode waarin mensen in het gebied hebben gewoond, voordat er zich nieuwe bewoners aanmelden in de nieuwe woonwijk “De Tuin van Loenen,” is de Nieuwe tijd. In de 17e eeuw is er in het midden van het gebied een erf aanwezig waarop zich drie waterputten bevinden, omgeven door een erfgreppel. De boerderij die zich op dit erf zou moeten bevinden, ligt mogelijk buiten het nu onderzochte gebied, maar is mogelijk ook “onzichtbaar.” Dit is niet ongebruikelijk voor deze periode waarin men op de zandgronden veelvuldig op stiepen (poeren) op het maaiveld fundeerde. Ingegraven houten stijlen vergaan sneller op zand en daarom koos men voor een stiepen- of horizontale planken fundering, die direct op het zand lag. Tijdens opgravingen vinden we daar helaas niets van terug. Ook de boerderij die bij de waterputten uit de 17e/18e eeuw hoort is niet aangetroffen.

In de 19e eeuw is er op een historische kaart uit 1811 -1832 een huis in het gebied aanwezig waarvan we zelfs de eigenaar kennen: de landbouwer Antonie Roeberts. Van het huis zelf zijn alleen twee kelders aangetroffen, die later aan het huis zijn toegevoegd. Deze kelders zijn met machinaal gemaakte bakstenen gebouwd en deze komen pas na het midden van de 19e eeuw in zwang, als het huis er al lang staat. Ook op het erf van dit huis bevindt zich een (bakstenen) waterput. De spitsporen ten noorden van het huis, in het gebied dat als bouwland op het minuutplan wordt aangegeven, laten zien dat men daar inderdaad landbouw bedreef en het land met een spade omspitte. Op dezelfde historische kaart zijn ook verschillende perceelsgrenzen te zien waarvan tijdens de opgraving resten zijn gevonden in de vorm van greppels en palenrijen. Tegenwoordig zijn deze grenzen niet meer te zien aangezien het gebied nu anders ingedeeld is. De geschiedenis van het gebied wordt door veel bewoners gewaardeerd, gezien de grote belangstelling tijdens de open dag die tijdens het onderzoek gehouden werd. Door dit soort activiteiten wordt het draagvlak van de archeologie verhoogd en tegelijkertijd inzichtelijk gemaakt.