Inleiding In opdracht van de gemeente Eindhoven heeft BAAC tussen 11 januari en 20 april 2018 een opgraving, variant archeologische begeleiding uitgevoerd in het plangebied Mariënhage. Mariënhage is gelegen in het beekdal van de Dommel, ongeveer 200 m ten noordoosten van de voormalige stadsgracht van Eindhoven, net buiten de historische (middeleeuwse) stadsgrenzen. Binnen het plangebied heeft in de late middeleeuwen een kasteel gestaan en vervolgens een klooster waarvan nog delen bestaan, die grotendeels zijn aangemerkt als rijksmonument. Het gehele plangebied is een gemeentelijk archeologisch monument. Door de gemeente is het besluit genomen dat alle graafwerkzaamheden op het terrein archeologisch begeleid dienen te worden, namelijk de aanleg van een hemelwaterafvoer, enkele boomkuilen en een doorgang van de Augustijnenkerk naar de voormalige kloostergebouwen.

Geschiedenis van het plangebied Eerder uitgevoerd archeologisch onderzoek heeft uitgewezen dat binnen het plangebied mogelijk vanaf omstreeks 1100, voorafgaand aan de stichting van de stad Eindhoven, een motte heeft gelegen met een donjon. Vanaf 1420 werd binnen de omgrachting van de stad een nieuw kasteel gebouwd. Na voltooiing werd het oude kasteelterrein met de motte overgedragen aan een congregatie van kanunniken, die op het terrein een klooster stichtten naar de regels van Augustinus. Het klooster omvatte gebouwen rond een kloosterhof en een kerk, die in 1433 werd gewijd. Een deel van de kasteelgrachten bleef gehandhaafd. In 1581 werden delen van het klooster verwoest. In 1628 werd het klooster deels herbouwd, de kerk bleef echter een ruïne. Uiteindelijk werd in 1688 het klooster opgeheven; alleen de oostelijke kloostervleugel, die ook heden nog bestaat, bleef in gebruik. Daarnaast bleven restanten van de grachten en de kerkruïne nog tot minimaal de 18e eeuw bestaan. Op het terrein waren onder andere bedrijfjes gevestigd. In 1890 werd het terrein aangekocht door de katholieke kerk met als doel er een Augustijnenklooster te stichten. In 1898 was de bijbehorende kerk voltooid, de huidige Heilig Hartkerk, of Paterskerk. Ook werd er op het terrein een kloosterschool gesticht, het Augustinianum. Deze situatie bleef tot voor kort bestaan. Binnen het plangebied heeft al eerder archeologisch onderzoek plaatsgevonden. Tijdens een opgraving in 1995 werden delen van de motteheuvel, de westelijke kloostergang, het kloosterkerkhof en enkele delen van de kloosterkerk opgegraven. In 2007 werd een opgraving uitgevoerd aan de noordkant van de kloosterhof, waarbij resten van de middeleeuwse motteheuvel en de kasteelgracht werden aangetroffen. Daarnaast werden de fundamenten van een 15e-eeuwse noordvleugel van het klooster Mariënhage blootgelegd. In 1991 is een reliëfkaart van het toenmalig restant van de motteheuvel gemaakt naar aanleiding van hoogtemetingen.

Onderzoeksresultaten Voorafgaand aan de aanleg van de motte bestond het maaiveld binnen het onderzochte deel van het plangebied uit lemige beekdalafzettingen, reikend tot een hoogte van ongeveer 14,60 m +NAP, aflopend tot 14,20 m +NAP richting de Dommel. Van de binnen het plangebied gelegen motte of het kasteel zijn waarschijnlijk geen sporen aangetroffen, maar wel van het klooster dat hier in de 15e eeuw werd gesticht. Het gaat om delen van een relatief grote, langgerekte kloosterkerk, of van een kloosterkerk en een aangrenzend gebouw, zoals een refter of kapittelzaal. In de hoofdstukken 3 en 5 van het rapport wordt uitvoerig ingegaan op mogelijke interpretaties en reconstructies van het opgegraven muurwerk. Terwijl een deel van de kloostergebouwen en de kerkruïne bleven bestaan kreeg het terrein in de loop van de 17e en de 18e eeuw een andere functie of functies. Langs de zuidkant van de kerkruïne en ten oosten van het klooster stroomde vermoedelijk tot in de 18e eeuw de voormalige kasteelgracht. Buiten de gracht, rondom het kasteelterrein, bleef het maaiveld waarschijnlijk grotendeels op de oorspronkelijke hoogte liggen van ongeveer 14,60 m +NAP. Na het dempen of verleggen van de voormalige kasteelgracht waren op het terrein fabriekjes of werkplaatsen aanwezig, waarvan mogelijk houtconstructies zijn aangetroffen. Toch is het beeld van het terrein in de 17e en 18e eeuw niet goed duidelijk geworden tijdens het onderzoek. Misschien zijn er meer sporen uit deze periode te vinden op een iets dieper niveau dan de aanlegdieptes van de werkputten, want het lijkt er op dat veel van de aangetroffen ophogingen pas vanaf de 19e eeuw zijn aangebracht. In deze eeuw kwam het maaiveld aan de zuidkant van het plangebied op minimaal 15,30 m +NAP te liggen. In het vervolg van de 19e eeuw of het begin van de 20e eeuw werd hier verder opgehoogd, tot 15,65 m +NAP. Door enkele van de 19e-eeuwse ophogingen werd een greppel gegraven die vermoedelijk in 1889 is ingemeten, ten tijde van de verkoop van het plangebied. Aan de zuidoostkant van het plangebied werden resten van bebouwing uit de 19e en/of het begin van de 20e eeuw aangetroffen. Deze bebouwing moet net als de greppel uiterlijk in de eerste decennia van de 20e eeuw zijn verdwenen, toen in het plangebied het gebouw ‘de Sigarendoos’ en de overige gebouwen van het Augustinianum werden aangelegd. In de kloostertuin aan de oostkant van het plangebied lag het maaiveld waarschijnlijk tot in de 20e eeuw zeker een meter lager dan tegenwoordig. Pas in de 20e eeuw kwam het maaiveld in het zuidelijke en oostelijke deel van het plangebied op de tegenwoordige hoogte van omstreeks 16 m +NAP te liggen.