In opdracht van de Provincie Limburg heeft RAAP Archeologisch Adviesbureau in maart 2013 een archeologische begeleiding uitgevoerd in verband met de aanleg van een poel in de gemeente Onderbanken. Het doel van de archeologische begeleiding was om vast te stellen of zich in het onderzoeksgebied archeologische vindplaatsen bevinden die bij een niet aangepaste uitvoering van de plannen bedreigd kunnen worden. Omdat de archeologische resten niet in situ behouden konden blijven, zijn deze opgegraven.
Het plangebied ligt in het dal van de Rode Beek. De ondergrond bestaat uit zand en grind, vermoedelijk afzettingen van de Rode Beek uit de laatste ijstijd. Hierop heeft zich onder zeer natte omstandigheden in de loop van het Holoceen een veenlaag kunnen ontwikkelen. In de Midden Romeinse tijd nam de invloed van de Rode Beek toe en werd klei afgezet. De overstromingen en afzetting van klei gingen in ieder geval door tot in de 14e eeuw, aangezien vondsten uit deze periode in de klei zijn ingebed. De top van de beekafzettingen is verstoord, waardoor de einddatering van de overstromingen onbekend is. Uit een pollenmonster blijkt dat in de Midden Romeinse tijd sprake was van een vrij open vegetatie met veel grasland en elzen op de rand van het beekdal. Ook op de hogere gronden was sprake van een vrij open vegetatie met maar weinig bomen. De pollen van granen en akkeronkruiden zijn beperkt, dus het is onzeker of er op korte afstand akkers waren in de Midden Romeinse tijd.
De oudste vondsten dateren uit de Prehistorie en Romeinse tijd en bestaan uit enkele scherven en een fibula. In de Late Middeleeuwen was een T-vormige waterloop in het plangebied aanwezig, waaroverheen een smalle voetbrug lag. De vondsten in de waterloop kunnen tussen de 13e en 15e eeuw gedateerd worden. De ouderdom van twee palen van de brug is door middel van een 14C-datering bepaald en kwam uit in de 14e eeuw. Vermoedelijk is de waterloop gegraven, maar dit is niet zeker. Mogelijk hangt de waterloop samen met een voorganger van de Bovenste Molen, die tot de sloop in 1965 circa 30 m ten westen van het plangebied lag. Het kan dan een afslagtak of molentak uit de Late Middeleeuwen zijn.
Rondom de waterloop zijn veel aardewerkvondsten uit de 13e en 14e eeuw aangetroffen. Het aardewerk werd in deze periode aan het oppervlak achtergelaten en moet in het licht van de pottenbakkersindustrie nabij Brunssum en Schinveld gezien worden. Twee objecten zijn mogelijk gebruikt om potten in de oven te stapelen. Het aardewerk kan daarom als pottenbakkersafval gezien worden. De kans is daarom groot dat in de directe omgeving ovens en storthopen aanwezig zijn.
Met de archeologische begeleiding is het onderzoek binnen het plangebied afgerond. In de directe omgeving moet rekening gehouden worden met resten van de Bovenste Molen en een mogelijke voorganger ervan. Daarnaast is de kans groot dat op korte afstand storthopen en pottenbakkersovens liggen. Voor het omliggende gebied wordt daarom voorafgaand aan bodemingrepen een bureauonderzoek uit te voeren.
