In opdracht van Businesspark Maastricht-Aachen Airport heeft RAAP Archeologisch Adviesbureau een archeologische opgraving uitgevoerd in de gemeente Beek (figuur 1). Voorafgaand aan de aanleg van het nieuwe Businesspark Maastricht-Aachen Airport (MAA), direct ten zuidoosten van het huidige vliegveld, is een vlakdekkend gebied ter grote van 49.705 m2 opgegraven. Het doel van de opgraving was het zo goed mogelijk veiligstellen van de wetenschappelijke informatie van twee vindplaatsen uit de IJzertijd (behoud ex situ).
Tijdens twee proefsleuvenonderzoeken in 2005 en 2007 zijn twee, dicht bij elkaar gelegen nederzettingen uit de IJzertijd onderzocht, die als behoudenswaardig gewaardeerd werden. Aangezien een behoud in situ geen optie was, werd een opgraving noodzakelijk. Voorafgaand aan de opgraving werd verwacht dat beide vindplaatsen tot één grotere nederzetting zouden behoren, maar de resultaten wijzen op twee te onderscheiden vindplaatsen (vindplaatsen MAA1 en MAA2). Vindplaats MAA1 kent een lage spoordichtheid, met los verspreidde erven die relatief kort (een tot twee generaties) bewoond werden en lege zones tussen deze erven. Vindplaats MAA1 is bewoond in de Vroege IJzertijd en het begin van de Midden IJzertijd. Vindplaats MAA2 kent een veel hogere spoordichtheid met meer structuren, waarbij de meeste locaties gezien het vondstmateriaal en oversnijdingen van sporen en structuren in meerdere fasen in gebruik zijn geweest. Vindplaats MAA2 is bewoond in de Vroege, Midden én de Late IJzertijd. Voorts zijn langs de noordelijke rand van vindplaats MAA2 enkele graven gevonden, die vooral uit de Midden of Late IJzertijd dateren.
Als gevolg van de (te) ruime dateringen die ter beschikking staan, blijft een nauwkeurige chronologische geschiedenis van de vindplaatsen onduidelijk. Aangezien voorts aan de meeste plattegronden geen eenduidige functies kunnen worden toegeschreven en enkele ook onzeker zijn, kunnen ook geen nauwkeurige reconstructies van erven gemaakt worden en zijn steeds verschillende interpretaties mogelijk.
Niettemin kan wel een algemene indruk van de erven en ook de woonhuizen op vindplaatsen MAA1 en MAA2 verkregen worden. De erven uit de Vroege IJzertijd zijn tussen de 20 en 50 meter groot, en bestaan uit een klein woonhuis (15-30 m2) en 1 tot 3 nevenstructuren (voornamelijk spiekers, maar ook bijgebouwen). Erven uit de Midden IJzertijd kunnen niet gereconstrueerd worden, aangezien specifiek aan de Midden IJzertijd toe te wijzen structuren ontbreken. Echter, enkele 14C-dateringen wijzen wel op een gebruik van het terrein gedurende deze periode.
Gedurende de Late IJzertijd (alleen op vindplaats MAA2) hebben waarschijnlijk grotere huizen (50-70 m2) bestaan, maar niet persé ook grotere erven. Zowel de dimensies uit de Vroege IJzertijd (20-50m, woonhuis, 1-3 nevenstructuren) zijn mogelijk, als ook een grotere variant: een erf van 50-80 m, met een woonhuis en 1-6 nevenstructuren. Indien deze grote erven hebben bestaan, zijn maximaal twee erven uit deze periode aanwezig geweest, en wijzen deze op een duidelijk grotere economische activiteit. Dit zou alleen verklaard kunnen worden met een grotere groep bewoners per erf en/of een surplusproductie.
Een belangrijk discussiepunt met betrekking tot het lössgebied is welke plattegronden in de IJzertijd als woonhuis geïnterpreteerd moeten worden. De gegevens van Maastricht-Aachen Airport kunnen de onduidelijkheid hieromtrent niet geheel wegnemen, maar maken het toch mogelijk enkele voorzichtige conclusies te trekken. In de Vroege IJzertijd hebben (ook) eenvoudige, redelijk kleine plattegronden (15-30 m2) als woonhuis gediend. Het gaat om kleine plattegronden, opgebouwd uit stijlparen: achtpalige plattegronden (plattegrondtype III), tienpalige (type V) en twaalfpalige (type VI), en misschien zelfs ook de grotere exemplaren van de zespalige plattegrond (type II). Waarschijnlijk vormen deze stijlparen de binnenstijlen van in feite bredere gebouwtjes, met afmetingen tussen ca. 8x5 en 13x6 m. Het lijkt voorts duidelijk dat enkele van deze plattegronden, niet als woonhuis dienden, maar als stal. Dit is in overeenstemming met het idee van erven met een gescheiden (kleine) behuizing voor mens en vee in plaats van (grotere) woonstalhuizen.
Hiernaast echter heeft in de Vroege IJzertijd misschien ook nog een iets groter huisplattegrondtype bestaan (ca. 40-60 m2): type IX met een as met nokstijlen en wandgreppels. In de Late IJzertijd, maar misschien al vanaf de Midden IJzertijd, lijken alleen nog iets grotere huisplattegronden (50-70 m2) in gebruik te zijn geweest, die niet meer uit eenvoudige stijlparen zijn opgebouwd.
Meerdere, verschillende grotere plattegronden zijn aangetroffen, alhoewel meestal incompleet. Deze grotere plattegronden zijn echter nog steeds beduidend kleiner dan de ‘bekende’ woonstalhuizen (70-180 m2) van de Zuid-Nederlandse zandgebieden.
Verrassend was de vondst van enkele graven. Het gaat om twee kleine zones met elk vier sporen met crematieresten. De graven dateren op basis van 14C-dateringen en een fibula vooral uit de Midden of Late IJzertijd; één mogelijk twee graven dateren uit de Vroege IJzertijd. Opmerkelijk was dat in de twee zones twee verschillende begraveniswijzen zijn toegepast, waarbij in de een mannen en in de andere vrouwen lijken te zijn begraven: graven met crematienestendepots voor vrouwen en graven met brandstapelresten voor mannen. De aantallen graven zijn echter te klein en de dateringen te ruim om enige conclusies te trekken. Opvallend waren ook twee met elkaar verbonden, gelijktijdige kringgreppels uit de Vroege of Midden IJzertijd of ouder, die echter geen begravingen hebben opgeleverd.
Het aangetroffen vondstmateriaal van Maastricht-Aachen airport bestaat vooral uit aardewerk en natuursteen, maar daarnaast ook uit vuursteen, metaal en slak, bot, verbrand bot en verkoolde botanische resten. Dit vondstmateriaal is in overeenstemming met het beeld van een eenvoudig boerenbestaan en geeft, met name voor wat betreft het aardewerk, blijk van een bepaalde chronologische ontwikkeling van de Vroege naar de Late IJzertijd.
