Bronovo, een Hilversumvindplaats aan zee, gemeente Den Haag

Tussen 1985 en 1991 hebben verschillende archeologisch onderzoeken plaatsgevonden bij het Bronovoziekenhuis aan de Van Hoogenhoucklaan. Hoewel de eerste waarnemingen geen archeologische resten opleverden bleek tijdens de aanleg van de eerste bouwput dat er wel degelijk sporen aanwezig waren van een prehistorische vindplaats. Dit leidde ertoe dat tussen april 1990 en april 1991 een opgraving is uitgevoerd waarbij resten uit de midden bronstijd A en de late ijzertijd zijn onderzocht. Hoewel het belang van de locatie door de toenmalige onderzoekers is onderkend, heeft het tot 2006 geduurd voordat de uitwerking begon. Daarna duurde het nog eens zes jaar voordat de uiteindelijke rapportage tot stand kwam. De vindplaats ligt op de flank van een strandwal in de top van het oude duin (Laag van Voorburg). Het oudste niveau bevatte grote hoeveelheden scherven die voor zover typologisch te duiden allemaal als Hilversumaardewerk zijn geïnterpreteerd. Dat is een aanwijzing dat gedurende een korte tijdspanne in de midden bronstijd A op het duin is gewoond. De grondsporen bestaan uit eergetouwkrassen die globaal gegroepeerd zijn rondom een zone met paalsporen. In deze zone is een structuur herkend van een drieschepig huis dat helaas niet geheel bewaard is gebleven. Binnen het huis zijn aanwijzingen voor een haard gevonden. In de directe omgeving van de haard zijn twee kuilen gevonden met vele tientallen kookstenen. Op de locatie van het huis en in een zone daaromheen zijn relatief weinig vondsten gedaan. Dat is een aanwijzing dat men huis en erf goed schoon hield. Behalve aardewerk heeft Bronovo vele andere vondsten opgeleverd. Zo zijn er verschillende vuurstenen schrabbers gevonden die wijzen op de bewerking van huiden. Diverse pijlspitsen wijzen op jacht, hoewel het zoölogisch materiaal daar weinig aanwijzingen voor geeft. Er zijn twee geweibijlen gevonden en een los stuk gewei, maar twee van deze voorwerpen zijn van afgeworpen geweien afkomstig en betekenen niet dat men op edelherten joeg. Eén ellepijpfragment zou van een wild zwijn kunnen zijn. Het groepsgraf in het Weteringpark in Wassenaar maakt echter duidelijk dat de pijlspitsen ook gebruikt kunnen zijn bij gewapende conflicten. Botanische resten zijn helaas niet gevonden, maar de grote hoeveelheid eergetouwkrassen en de vondst van vele maalsteenfragmenten maken aannemelijk dat men op de akkers graan heeft verbouwd. Daarnaast hield men runderen, schapen/geiten en varkens. Enkele wervels van kabeljauw maken duidelijk dat vis ook op het menu stond. Het onderzoek heeft ook enkele bronzen voorwerpen opgeleverd. Zo is er een fragment van een naald gevonden, maar ook enkele 'druppels'. In combinatie met een fragment gebakken klei waarop bronsresten zijn aangetroffen lijkt het waarschijnlijk dat op de nederzetting brons is verwerkt. Opmerkelijk is het grote gehalte aan tin in de objecten. Op het kleifragment is een OSL-datering uitgevoerd, maar die leverde een datering op in de late bronstijd en dat is enkele honderden jaren later dan op basis van het aardewerk was gedacht. Een bevredigende verklaring voor deze afwijkende datering is niet te geven. De metaalvondsten en de faiencekraal en de ligging aan de kust vormen aanwijzingen dat Bronovo deel uitmaakte van een uitgebreid uitwisselingsnetwerk dat zich mogelijk uitstrekte tot Frankrijk, Engeland en zelfs Schotland. Het is aannemelijk de nederzetting slechts korte tijd heeft bestaan. Mogelijk raakte de akker zo snel uitgeput dat het na enkele (tientallen) jaren niet langer mogelijk was om deze te exploiteren. Hoe ver de bewoners verder trokken voordat zij een nieuwe nederzetting stichtten is niet aan te geven. Het recente onderzoek op de Vergulde Hand West in Vlaardingen laat zien dat families zich in de ijzertijd gebonden voelden aan een vrij klein gebied en dat men op korte afstand van de oude boerderij een nieuwe bouwde. Het is waarschijnlijk dat in de bronstijd dezelfde tradities speelden. De ijzertijdresten op Bronovo bestaan alleen uit akkersporen. De eergetouwkrassen in combinatie met een groot aantal greppels geven het beeld van een akker die zeer intensief is gebruikt. Blijkbaar had men inmiddels de technologie ontwikkeld waardoor de akker minder snel uitgeput raakte zodat men deze langer kon gebruiken. Van de bijbehorende nederzetting zijn geen resten gevonden.

Identifier
DOI https://doi.org/10.17026/dans-x32-ygvr
PID https://nbn-resolving.org/urn:nbn:nl:ui:13-nnus-tl
Metadata Access https://easy.dans.knaw.nl/oai?verb=GetRecord&metadataPrefix=oai_datacite&identifier=oai:easy.dans.knaw.nl:easy-dataset:54704
Provenance
Creator Bulten, E.E.B.; Boonstra, Y.M.
Publisher Gemeente Den Haag, Dienst Stadsbeheer, Afdeling Archeologie
Contributor Arnoldussen, S.; Beerenhout, B.; Bloo, S.B.C.; Dijk, J. van; Esser, K.; Houkes, R.; Rieffe, E.C.; Gemeente Den Haag, Dienst Stadsbeheer, Afdeling archeologie
Publication Year 2013
Rights info:eu-repo/semantics/openAccess; License: http://creativecommons.org/publicdomain/zero/1.0; http://creativecommons.org/publicdomain/zero/1.0
OpenAccess true
Representation
Language Dutch; Flemish
Resource Type Dataset
Format application/pdf; image/jpeg; image/tiff; excel / xls; access / mdb; autocad / dxf
Discipline Ancient Cultures; Archaeology; Humanities
Spatial Coverage (4.319 LON, 52.102 LAT); Bronovo; Den Haag; Gemeente Den Haag; Zuid-Holland