Van 7 tot en met 10 januari 2019 is in opdracht van dhr. T. Jeukens door BAAC een opgraving uitgevoerd in het plangebied Asten Koningsplein 16. De aanleiding voor het archeologisch onderzoek is de voorgenomen realisatie van nieuwbouw op de plek van een gesloopt monumentaal pand. Direct ten oosten van de opgraving is in 2013 onder Koningsplein 12-14 archeologisch onderzoek uitgevoerd waarbij resten van houtbouw uit de volle middeleeuwen werden gevonden. Het was dan ook de verwachting dat op het onderhavige terrein zowel resten uit de middeleeuwen als nieuwe tijd aanwezig zouden kunnen zijn. Tijdens de sloop van het pand Koningsplein 16 was in december 2018 een bouwhistorische verkenning uitgevoerd naar delen van het pand (schouw en structuurbepalende binnenmuren). Na de bovengrondse sloop werden tijdens de opgraving de muurresten/funderingen, putten en de kelder ook bouwhistorisch gedocumenteerd. Tijdens de opgraving is totaal 354 m2 in het eerste vlak onderzocht. Op een deel van het terrein werd op een dieper niveau een tweede vlak aangelegd (totaal 261 m2). Door het archeologisch en bouwhistorisch onderzoek in het plangebied hebben we enig zicht gekregen op de activiteiten die hier in het verleden hebben plaatsgevonden en de geschiedenis van het pand Koningsplein 16.
De oudste sporen van bewoning op het terrein stammen uit de laat- Karolingische tijd. Deels onder de potstal en de voorgevel van het pand Koningsplein 16, grotendeels binnen de contouren van dit pand, was een waterput (boomstamput) aanwezig. 14C-onderzoek en fragmenten aardewerk uit de insteek van de waterput dateren het spoor in de 9e eeuw na Chr. De houten putschacht was slecht geconserveerd, wat te wijten is aan de huidige lage grondwaterstand. De waterput heeft vermoedelijk deel uitgemaakt van een erf, waartoe wellicht ook de sporen van middeleeuwse houtbouw onder Koningsplein 12-14 gerekend kunnen worden. De vindplaats heeft waarschijnlijk doorgelopen tot onder de huidige straat (Koningsplein), maar zal daar vermoedelijk vergraven zijn.
Het heeft er alle schijn van dat het plangebied niet bewoond is geweest in de late middeleeuwen. Er zijn namelijk geen resten van houtbouw of andere bewoningssporen uit deze periode gevonden. Ook vondstmateriaal uit deze periode ontbreekt. Uit historische bronnen kan met zekerheid gesteld worden dat er rond 1600 een pand aanwezig was in het plangebied, waarvan Joost Aerts Roefs toen de eigenaar was. Het is niet uitgesloten dat er toen al sprake was van steenbouw. Er zijn tijdens het onderzoek in ieder geval geen duidelijke aanwijzingen gevonden voor een houtbouwfase. De rechter zijgevel kan tot de oudste bouwfase van het huidige pand Koningsplein 16 gerekend worden: 18e eeuw of ouder. Zowel de voor- als achtergevel en de linker zijgevel van het pand stammen uit een jongere bouwfase. Vermoedelijk heeft namelijk rond 1750 een ingrijpende verbouwing plaats gevonden en werd toen het kleine huisje, genoemd in 1712, bij het pand getrokken. Van de gesloopte scheidingsmuur tussen dit kleine huisje en het grote huis resteerden tijdens het onderzoek slechts spitsporen en een palenrij. Er werd ook een geheel nieuwe voorgevel opgetrokken. Men trok de nieuwe gevel zover door, tot het snijpunt met de lijn van de voorgevel van Koningsplein 12-14. In deze periode kwam ook de huidige kelder tot stand. Dit is niet dezelfde kelder waarvan in een akte uit 1677 sprake is. Die kelder heeft wel gelegen op de plek waar de huidige kelder werd aangelegd. De achtergevel stamt uit dezelfde bouwfase als de huidige kelder. Uit dezelfde periode dateert ook de linker zijgevel. Binnen de contouren van het pand zijn ook de resten van twee potstallen aangetroffen. De kleinste potstal bevindt zich binnen de contouren van het kleine huisje, dat rond 1750 bij het grote huis werd getrokken. Deze potstal is dan ook ouder dan de huidige kelder, aangezien deze het spoor van de potstal oversnijdt. Vermoedelijk was het kleine huisje in gebruik als stal, totdat het tijdens de verbouwing van rond 1750 bij het grote huis werd getrokken. Binnen de grootste potstal in het westelijke deel van het pand zijn de resten gevonden van een indeling in stalboxen. In deze stal werden graszoden en mogelijk ook zoden van de heide gebruikt. Er zijn geen duidelijke sporen gevonden van een muur of wand die de potstal van de rest van het gebouw afscheidde. De huidige binnenmuren waren gemetseld op de vulling van deze potstal. Dit betekent dat de potstal dateert van vóór de oprichting van de huidige binnenmuren. De potstal dateert vermoedelijk uit de 17e – 18e eeuw. Gezien deze datering kan ook hier sprake zijn van een verband tussen de grote verbouwing rond 1750 en het verdwijnen van de potstal.
Uit een akte uit 1750 blijkt dat er op het terrein bier werd gebrouwen en er ook een herberg aanwezig was. Van deze brouwerij is een stenen waterput teruggevonden. In de put stak een pijp die gebruikt zal zijn om water op te pompen. Later in de 19e eeuw vond aan de noordwestzijde van het pand een uitbouw plaats. Hiervan zijn tijdens de opgraving de muurresten teruggevonden. In de uitbouw bevond zich een secreet. De jongste vondst op het terrein heeft direct verband met oorlogshandelingen die hier in september 1944 plaatsvonden. Het gaat hier om een ontsteker van een Britse mortiergranaat die is ingeslagen in de woning.
