In opdracht van Pavast Beheer BV heeft BAAC bv (onderzoeks- en adviesbureau voor Bouwhistorie, Archeologie, Architectuur- en Cultuurhistorie) te ‘s-Hertogenbosch een archeologische begeleiding en bouwhistorisch onderzoek in plangebied Donkere Gaard 4 te Utrecht uitgevoerd. Aanleiding vormden reeds uitgevoerde bodemingrepen zonder monumentenvergunning waarbij voorafgaand aan de werkzaamheden geen archeologisch en historisch onderzoek had plaatsgevonden. De schade-inventarisatie heeft plaatsgevonden op 12 augustus 2014. Op 8 september 2014 is een archeologische begeleiding uitgevoerd.
Het plangebied ligt midden in de historische kern van Utrecht nabij de Dom. Uit reeds bekende gegevens kan bepaald worden dat het terrein zich ter hoogte van de zuidwesthoek van het Romeinse castellum bevindt. Bovendien ligt het ter plaatse van de middeleeuwse burcht en binnen de muren van het bisschoppelijke paleis. Op basis van de gegevens uit de historische minuut van circa 1811-1832 kan afgeleid worden dat het plangebied zelf in deze periode onbebouwd was. Rondom het plangebied was wel bebouwing aanwezig. Vanaf het midden van de 19e eeuw wordt het plangebied in gebruik genomen als woongrond en wordt er een huis gebouwd. De verwachting was dat zich in het plangebied onder het huidige pand restanten van het Romeinse castellum en van de (vroeg) middeleeuwse bisschoppelijke hof konden bevinden waarvoor archeologisch onderzoek noodzakelijk was. Bovendien diende aan de kelder van het pand bouwhistorisch onderzoek plaats te vinden.
Tijdens het onderzoek werden diverse archeologische resten aangetroffen, waarvan spoor 1001 het meest in het oog springt. Aan de hand van gereconstrueerde gegevens betreffende het bisschoppelijke paleis en het castellum evenals de baksteenformaten kan met enige zekerheid worden vastgesteld dat een deel van een muur van het bisschoppelijke paleis is aangetroffen. Aangezien de bodemroerende werkzaamheden ter hoogte van spoor 1001 tot maximaal 30 cm onder het huidige vloerniveau reikten (en in de kelder tot maximaal 50 cm), kon niet worden vastgesteld of spoor 1001 op de fundamenten van de oude castellummuur is gebouwd. Restanten uit deze periode zijn op één fragment aardewerk na, ook niet gevonden. Bouwhistorisch gezien kon bepaald worden dat de kelder en de keldertrap in het midden van de 19e eeuw zijn gebouwd. Vrij snel na de bouw van de kelder werden de put en de goot aangelegd waarna de vloer zal zijn geplaatst. De keldermuren zijn deels gefundeerd op klei, maar de zuidmuur is op een fundering van baksteen uit de middeleeuwen geplaatst.
De bij de recente werkzaamheden aan het licht gekomen archeologische en bouwhistorische waarden zijn geïnventariseerd en gedocumenteerd. Hieruit kwam tevens naar voren dat deze waarden nauwelijks zijn aangetast. Bij de bouw en uitbreiding van het pand in de 19e en eerste helft 20e eeuw zijn de verstoringen aanzienlijker geweest. Destijds moeten delen van oude muren weggebroken zijn. Het is gezien de aard van het onderzoek onbekend tot welke diepte verstoord is.
