Archeologie in de Betuweroute. Lage Blok, een nederzettingsterrein uit de Midden-IJzertijd bij Meteren

Lage Blok ligt in de gemeente Geldermalsen, even ten noorden van de A15, ter hoogte van de afslag Meteren. Op basis van inventariserend archeologisch vooronderzoek werd deze vindplaats geïnterpreteerd als een randzone van een nederzettingsterrein uit de (Midden-) IJzertijd. Aangezien vindplaatsen met goed geconserveerd (an)organisch materiaal uit deze periode schaars zijn, niet alleen in het Rivierengebied, maar in heel Nederland, en omdat Lage Blok bij de aanleg van de Betuweroute vergraven zou worden en niet behouden kon worden, diende de vindplaats te worden opgegraven. Het in dit boek gepresenteerde archeologische onderzoek, uitgevoerd door Archaeological Research and Consultancy (ARC) en gefinancierd door de Projectorganisatie Betuweroute (PoBr), toont aan dat Lage Blok een woonplaats/ boerenerf uit de Midden-IJzertijd is. Lage Blok ligt op een stroomrug aan een crevassegeul die ten tijde van de bewoning geen open verbinding meer had met het riviersysteem. De geul begrensde de vindplaats aan de noordzijde en was minstens 30 m breed en 4 m diep. De aangetroffen oever- en waterplanten, schelpdieren en vissoorten wijzen op stilstaand, in aanvang redelijk diep, zuurstofrijk, schoon, en voor mens en dier drinkbaar water. De vegetatie rond de vindplaats bestaat uit verspreid voorkomende jonge broekbossen en vrijstaande wilgen en elzen. Op loopafstand zijn droge, hogere oeverwallen en stroomruggen met een gemengde bosvegetatie aanwezig welke geschikt waren als weidegrond en voor akkerbouw. De lagere, natte, moerasachtige komgebieden waren geschikt als zomerweide en werden mogelijk gebruikt als wilgengriend en hooiland. De grondsporen tonen plattegronden van twee woonhuizen en achttien bijgebouwen (spiekers en schuren) in een bouwtraditie die in de Midden-IJzertijd vrijwel overal in Zuid- en Midden-Nederland in gebruik was. De verhouding tussen de aantallen huizen en bijgebouwen te Lage Blok van 1:9 wijkt echter af van de 1:3 gevonden buiten de Betuwe. Een verklaring daarvoor ontbreekt vooralsnog. Langs de geuloever zijn paalresten van minimaal twee steigers/vlonders gevonden. Als constructiehout is, behalve wilg en els, veelvuldig eik gebruikt. De vindplaats is vermoedelijk slechts gedurende ca. 50 jaar bewoond geweest tussen 450-350 v. Chr. Deze conclusie is gebaseerd op het vrijwel ontbreken van oversnijdende grondsporen en/of structuren en op de typologie van het aardewerk (er is slechts één archeologische fase vertegenwoordigd: Midden-IJzertijd fase F) en wordt bevestigd door 14C-dateringen. Onder de landbouwhuisdieren neemt rund de eerste plaats in, gevolgd door schaap/ geit en varken. Deze dieren zijn in de eerste plaats voor hun vlees gehouden. Er zijn sterke aanwijzingen voor de produktie van runderhammen. Waarschijnlijk is de melk van rund en schaap/geit eveneens benut hetgeen wordt ondersteund door een bodemfragment van een kaasvorm. Analyse van gebruikssporen op enkele schrabbers wijst uit dat huiden ter plekke werden bewerkt. Ook paard maakt deel uit van de lokale veestapel. De sterke fragmentatie, de snijsporen en de vraatsporen van hond op de botten wijzen erop dat het paard voor de bewoners van Lage Blok geen statusdier was, maar gewoon gegeten werd. Het belang van de jacht op wild en vogel en van de vangst van vis was, ondanks de voor deze soorten geschikte omgeving van de vindplaats, gering. Hoewel landbouwwerktuigen en sporen van akkers ontbreken, wordt, vanwege de aanwezigheid van akkeronkruiden, dors- en kafresten, de gunstige lokale landschappelijke omstandigheden voor akkerbouw en het grote aantal spiekers, aangenomen dat de gevonden granen (emmertarwe en gerst), peulvruchten (erwt/ tuinboon) en oliehoudende gewassen (huttentut en lijnzaad) lokaal verbouwd werden. Een bijzondere vondst is een verkoold fragment van een graankoek. Mogelijk vervulden graankoeken de functie van het hedendaagse brood. Te Lage Blok is gewoond en gewerkt. Op het erf zijn dieren geslacht en karkassen verwerkt, is graan gedorst, voedsel bereid, natuursteen, vuursteen en hout bewerkt, aardewerk en textiel (wol, leer, vlas) vervaardigd, ijzer geproduceerd (ijzerslakken), en koper (smeltkroezen en gietproppen) bewerkt. De meeste grondstoffen kwamen in de omgeving van de nederzetting voor. De bewoners van Lage Blok waren dan ook in hoge mate zelfvoorzienend. Toch zijn er aanwijzingen voor handelscontacten. Kustaardewerk (briquettage-aardewerk) toont de aanvoer van zout dat gebruikt zou kunnen zijn voor de conservering van de runderhammen en/of bij de fabricage van de kaas. Ook ijzererst, koperbaren, halffabrikaten en/of koperen voorwerpen en een vuurstenen krabber op een sikkelfragment moeten van elders aangevoerd zijn, waarschijnlijk respectievelijk uit het Maasdal, Sauerland en Helgoland. In een paalgat van een spieker zijn vijf ijzeren spijkers aangetroffen. Vermoedelijk zijn deze spijkers gebruikt als constructiemateriaal, maar mogelijk betreft het een bouwoffer. De vondst van een aardewerken pot in een paalkuil laat zien dat de bewoners van Lage Blok dergelijke gebruiken kenden. De Midden-IJzertijd in Nederland wordt gekenmerkt door een nederzettingspatroon van zwervende erven. Kleine en kortstondige bewoning verhuist na ca. één generatie naar een andere plaats binnen een vast agrarisch territorium. Lage Blok lijkt zo’n zwervend erf. Bijzonder is echter dat ook een concrete verklaring voor het verlaten van de locatie gegeven kan worden, namelijk het verlanden van de geul.

Identifier
DOI https://doi.org/10.17026/dans-2xf-mpyv
PID https://nbn-resolving.org/urn:nbn:nl:ui:13-qoi-ps2
Metadata Access https://easy.dans.knaw.nl/oai?verb=GetRecord&metadataPrefix=oai_datacite&identifier=oai:easy.dans.knaw.nl:easy-dataset:45513
Provenance
Creator Milojkovic, J.; Smits, E.
Publisher NS Railinfrabeheer B.V.
Contributor Buitenhuis, H.; Gehasse, E.F.; Gijn, A.L. van; Halici, H.; Huisman, H.; Koopstra, C.; Korf, G.; Krist, J.; Milojkovic, J.; Mook-Kamps, B.; Niekus, M.J.L.Th.; Roller, G.J. de; Stuijts, I.L.M.; Tulp, C.; Ufkes, A.; Zijverden, W.K. van; NS Railinfrabeheer B.V.
Publication Year 2011
Rights info:eu-repo/semantics/openAccess; License: http://creativecommons.org/licenses/by/4.0; http://creativecommons.org/licenses/by/4.0
OpenAccess true
Representation
Language Dutch; Flemish
Resource Type Text
Format QuarkXpress; application/postscript
Discipline Ancient Cultures; Archaeology; Humanities
Spatial Coverage (5.289 LON, 51.859 LAT); Gelderland; Geldermalsen; Meteren; Lage Blok